პლასტიკური გარდუვალობა (მთარგმნელი: ნანა ყიფიანი)
უორჰოლის აურა უდაო სიმულაკრის აურაა. ჩემი აზრით უორჰოლი მუტანტია.
საზოგადოდ, არტეფაქტის არეალი აღემატება ხელოვნების არეალს. ხელოვნების და ესთეტიკის მეფობა ეს ილუზიაზე ზოგადად მიღებული მმართველობის, იმ შეთანხმების მეფობაა, რაც ილუზიის გიჟურ ეფექტს საზღვრებში აქცევს, რაც ასუსტებს ილუზიას, როგორც უკიდურეს ფენომენს. ესთეტიკა აღადგენს სუბიექტის ბატონობას სამყაროს წესრიგზე. ესაა სამყაროს ტოტალური ილუზიის სუბლიმაციის ფორმა, რომელიც სხვა შემთხვევაში ჩვენ გაგვანადგურებს. თავიანთ ცდაში, დაიცვან საღმრთო წონასწორობა, სხვა კულტურებმა მიიღეს ამ სამყაროს ტოტალური ილუზიის სასტიკი მანიფესტაცია. ჩვენ - თანამედროვე კულტურებს - უკვე აღარ გვჯერა სამყაროს ილუზიის, არამედ გვჯერა მისი რეალურობის (რაც ეჭვგარეშე საბოლოო ილუზიაა) და ჩვენ ავირჩიეთ ილუზიის განადგურების შერბილება სიმულაკრის კულტივირებული და დამჯერი ფორმის საშუალებით, რაც წარმოადგენს ესთეტიკურ ფორმას.
ამ ესთეტიკურ ფორმას აქვს მთელი ისტორია, მაშინ როდესაც ილუზიას იგი არ გააჩნია. მაგრამ რადგან მას აქვს ისტორია, მას დასასრულიც ექნება, და შესაძლოა ჩვენ ახლა მოწმენი ვართ ამ ისტორიის, ამ შეზღუდული და შეთანხმებული ფორმის გაქრობისა, სიმულაკრის ამ ესთეტიკური ფორმისა უდაო სიმულაკრის სასარგებლოდ, ილუზიის იმ პირველსაწყისი სცენისა, როგორიც ის იყო, და სადაც ჩვენ ბოლოს და ბოლოს კვლავ შევუერთდებით ჩვენამდე არსებული ყველა კულტურის ნიღბებს, რიტუალებს და არაადამიანურ ფანტასმაგორიებს ჩვენი კულტურის ესთეტიკის მიზანსცენამდე.
მე ვიტყოდი, რომ უორჰოლი ამ უდაო სიმულაკრის ილუსტრაციაა, ხელოვნების თამაშის წესების წინააღმდეგი, ჩვენი კულტურის ესთეტიკური შეთანხმების წინააღმდეგი.
უორჰოლი პირველი იყო, ვინც შემოიტანა თანამედროვე ფეტიშიზმი - ტრანსესთეტიკური ფეტიშიზმი - ხატი ფასეულობის გარეშე, მყოფობა წადილის გარეშე.
როგორც ვიცით, ფეტიშს, ფეტიშის ობიექტს არ აქვს ღირებულება, ან მეტიც, მას აქვს ღირებულებებზე მსჯელობებისგან დამოუკიდებელი აბსოლუტური ღირებულება. ესაა ღირებულების ექსტაზი. ამდენად, უორჰოლის ყველა ხატს, თავისთავად უმნიშვნელოს, ამავდროულად აქვს აბსოლუტური ღირებულება, ფიგურის ღირებულება, რომლიდანაც ყველა ტრანსცენდენტული წადილი ამოღებულია და ხატის იმანენტურობის გარდა არაფრისთვის ტოვებს ადგილს. ამ თვალსაზრისითაც ხატი ხელოვნურია, რადგან ნატურალური რომ იყოს, უნდა არსებობდეს სუბიექტი, რომელიც მასში გამოხატავს თავს, განახორციელებს ხატში რეალური სამყაროს ტრანსფორმაციას.
უორჰოლის ხატები არ არიან ბანალურნი, რადგან ასახავენ ბანალურ სამყაროს - ისინი არიან ბანალურნი, რადგან არიან შედეგნი სუბიექტში არარსებული პრეტენზიისა, მოახდინოს ინტერპრეტაცია ან მიანიჭოს მნიშვნელობა - ისინი არიან ხატის წმინდა ფიგურაციამდე აყვანის შედეგნი, მცირეოდენი ტრანსფიგურაციის გარეშეც კი. ამდენად ეს აღარაა ტრანსცენდენტი, არამედ წარმოადგენს პოტენციალიზაციას ნიშნისა, რომელიც კარგავს რა ყველა ნატურალურ მნიშვნელობას, სიცარიელეში ასხივებს მთელს თავის ხელოვნურ სინათლეს.
მისტიკურ ხედვაში უმცირესი დეტალის განათება გამომდინარეობს ღვთაებრივი ინტუიციიდან, რომელიც ამნიშვნელოვანებს მას, ტრანსცენდენციის გრძნობიდან, რომელიც მკვიდრობს მასში. ჩვენთვის ეს პირიქითაა. სამყაროს განსაცვიფრებელი სიზუსტე გამომდინარეობს წინასწარაკვიატებული აზრიდან არსის შესახებ, რომელიც სტოვებს სამყაროს, ჭეშმარიტების შესახებ, რომელიც აღარ მკვიდრობს მასში; გამომდინარეობს სიმულაკრის საგულდაგულო აღქმიდან, განსაკუთებით კი მედიატური და ინდუსტრიული სიმულაკრისა. ასეთია უორჰოლი და მისი სერიული ჰიპოსტასი ხატებისა - სუფთა და ცარიელი ფორმა ხატებისა, უმნიშვნელო და ექსტატიკური იკონოსფერო. ეს ჩვენი ახალი მისტიციზმიცაა და აბსოლუტური ანტიმისტიციზმიც, იმ გაგებით, რომ სამყაროს ყოველი დეტალი, ყოველი ხატი მიძღვნაა, მაგრამ მიძღვნა არაფრისადმი.
ეს ფეტიშისტური ტრანსფორმაცია ნიშნისა და ხატისა განასხვავებს უორჰოლს დიუშანისა და ყველა სხვა წინამორბედისაგან ხელოვნების თანამედროვე რევოლუციაში. რადგან დიუშანი, დადა და სიურეალიზმი და ყველა, ვინც რეპრეზენტაციის დეკონსტრუქციას და ხელოვნების ნაწარმოების დანგრევას მიმართავდა, ინარჩუნებდა ავანგარდის გაგებას და სხვადასხვა სახით ექვემდებარებოდა კრიტიკულ უტოპიას. თანამედროვე ხელოვნების ისტორია არის უტოპია, რამდენადაც ხელოვნება (და თავად ხელოვანი) იღებს მას, როგორც რევოლუციურს ან რევოლუციის წინამორბედს ან უკვე რევოლუციის მიღმა არსებულს. ყოველ შემთხვევაში ჩვენთვის, თანამედროვეთათვის ხელოვნება უკვე აღარ არის რადიკალური ილუზია, იგი გადაიქცა იდეად ან უტოპიად. იგი უკვე აღარ არის კერპთაყვანისმცემლური ან რიტუალური, გახდა რა კრიტიკული და უტოპიური. მიუხედავად იმისა, რომ ის თავისი ობიექტის დემისტიფიკაციას ახდენს დიუშანთან და მისი ბოთლის საკიდთან ერთად - ის ახდენს ყოველდღიური რეალობის მთელი ველის ერთდროულად ესთეტიზირებას.
ეს ვრცელდება აბსტრაქტულ ექსპრესიონიზმზე და პოპ-არტის მთელს ერთ ნაწილზეც კი თავისი პოპკორნისა და კომიქსების ლირიკული ხედვით. ბანალურობა, რომელიც ჰაიდეგერის მიხედვით გამოხატავს ადამიანის მეორედ დაცემას პირველის შემდეგ მიწიერ სამოთხეში, ამჯერად ხდება ესთეტიკური გადარჩენის კრიტერიუმი და მხატვრის შემოქმედებითი სუბიექტურობის განდიდების საშუალება: ობიექტის დანგრევა, რათა უკეთ იყოს მინიშნებული ხელოვნების იდეალური სივრცე და სუბიექტის იდეალური პოზიცია.
თავად უორჰოლი არ განეკუთვნება რაიმე ავანგარდს ან რაიმე უტოპიას. და თუ იგი ბოლოს უღებს უტოპიას, ეს იმიტომ, რომ მომავალი მიძინებისათვის მისი თბილად შენახვის მაგიერ იგი თავის თავს აყენებს პირდაპირ უტოპიის შუაგულში, ანუ არსად-ის შუაგულში. თავისი თავის იდენტიფიცირებას იგი არსად-თან ახდენს. იგი თავადაა ეს არსად, და აი ამგვარად იგი გაივლის ავანგარდის მთელ სივრცეს და მიდის იქ, სადაც მათ უნდოდათ წასვლა, და რაცაა არსად. მაგრამ მანამ, სანამ ისინი თავიანთთვის სათადარიგოდ ინახავდნენ ხელოვნებისა და ესთეტიკის შემოვლით გზას, იგი წინ მიიწევს შეუჩერებლად, და მთლიანად ასრულებს ესთეტიკის ციკლს. ამ გზით იგი საბოლოოდ გვათავისუფლებს ჩვენ ხელოვნებისაგან და მისი კრიტიკული უტოპიისაგან.
თანამედროვე ხელოვნებამ უკვე დიდი გზა გაიარა თავისი ობიექტის დეკონსტრუქციისა, მაგრამ უორჰოლი იყო ის, ვინც შორს წავიდა ხელოვნების სუბიექტის, მხატვრის დეკონსტრუქციაში. იგი ყველაზე შორს წავიდა შემოქმედებითი აქტის მხილებაში. შეიძლება ითქვას, რომ ესაა მისი სნობიზმი, მაგრამ სნობიზმი, რომელიც გვათავისუფლებს ხელოვნების ყოველგვარი აფექტაციისაგან - სწორედ იმიტომ, რომ ის მანქანურია. პიკაბიამ და დიუშანმა შეიყვანეს მანქანა როგორც სურათში, ისე ფერწერის მექანიზმში, მაგრამ მათში არსებობდა სიურეალისტური მექანიციზმი, საფუძველში კრიტიკული ფუნქციის მქონე (რედი-მეიდიც კი გვეუბნება ამას) - და არა როგორც მანქანურობა. რამდენადაც უორჰოლი თავს მანქანურთან აიგივებს, ისევე როგორც უტოპიის არარსებობასთან, ამდენად იგი წარმოადგენს მას და თავის თავს როგორც თანამედროვე სამყაროს ავტომატურ რეალობას.
ესაა ნამდვილი სნობიზმი, ტოტალური მანქანიზმი. ეს ანიჭებს მის ხატებს გადამდებ ძალაუფლებას, მაშინ როდესაც სხვები, რომლებიც თუმცა კი აღადგენენ ბანალურობის მექანიზმს, რჩებიან ცალკეულ ობიექტებად. ისინი არ გახდნენ ჭეშმარიტი მანქანები და ამდენად ჭეშმარიტი სნობები: ისინი იყვნენ უბრალოდ მხატვრები. მათი ნამუშევრები გონებამახვილურ გამოგონებასა და უტყუარ არტეფაქტს შორისაა. დაკარგეს რა რეპრეზენტაციის საიდუმლოება, ისინი არ წამოსწევენ წინ შედეგს - რაც ეფექტურად, მანქანური სნობიზმით გადმოსცემს თვითმკვლელობის სახეობას.
უორჰოლთან მინიმალური პრეტენზიაა არსებობისადმი, მინიმალური სტრატეგიაა მნიშვნელობებისა და დასასრულებისა. "სრულყოფილია არაფერი, რადგან იგი წინააღმდეგობას უწევს არაფერს". უნდა წაიკითხოთ დღიურები, უორჰოლის მთელი დღიური, როგორც ძალიან ლამაზი თხრობა ამ სიმსუბუქისა, ამ ნებისა არამნიშვნელოვნებისკენ, რაც ეჭვგარეშე არის ძალაუფლებისადმი ნების ჩვენი თანამედროვე ვერსია.
"არაფერი აკლია. ყველაფერი აქაა", _ წერს უორჰოლი. "A-დან B-მდე და კვლავ უკან: ენდი უორჰოლის ფილოსოფია". "აფექტის გარეშე დაჟინებული ცქერა. გარდატეხილი გრაცია. მოსაწყენი მოდუნებულობა. გამოფიტურლი ფერმკრთალობა. დახვეწილი უცნაურობა. საფუძველშივე პასიური გაოცება. დამონებული საიდუმლო ცოდნა. ბავშვური, საღეჭი რეზინის მღეჭავის ნაივურობა, სასოწარკვეთაში ფესვებგადგმული მომხიბვლელობა, თვითაღფრთოვანებული უდარდელობა, სრულყოფილი სხვადყოფნა, უჩინარობა, ჩრდილოვანება, გარყვნილი, ბუნდოვანი, ავბედითი აურა, ფერმკრთალი, ტკბილად მოსაუბრე მაგიური მყოფობა, კანი და ძვლები..."
ამ გამჭვირვალების გამო უორჰოლის ხატები შესაძლოა უსასრულოდ გამრავლდეს, მაგრამ სიღრმეში შესწავლილი არ იქნეს. სხვა ფერმწერებისგან განსხვავებით არ არსებობს უორჰოლის ნამუშევრის არცერთი გადიდებული დეტალი. მის კატალოგებშიც კი. თითოეული ნამუშევარი ფუნქციონირებს თითქოს როგორც ჰოლოგრამა, სადაც არ არსებობს არანაირი განსხვავება დეტალსა და მთელს შორის; და სადაც დაჟინებული მზერა სუბსტანციის გარეშე ვრცელდება ობიექტიდან მის ვირტუალურ მდგომარეობასთან აღრევის წერტილამდე.
უორჰოლი მისი ხატების მსგავსად სხვა არაფერია, თუ არა ერთგვარი ჰოლოგრამა. "ფაბრიკაში" მის გარშემო იყვნენ ცნობილი ადამიანები და არაფერს იღებდნენ მისგან. ისინი შეწოვილნი იყვნენ მის ვირტუალურ მყოფობაში, გადიოდნენ მასში, როგორც ფილტრში თუ ფოტოგრაფიულ ლენ-ში, რასაც ის ეფექტურად წარმოადგენდა კიდეც ობიექტივში. ვალერი სოლანასი კიდევაც შეეცადა დაემსხვრია ეს ობიექტივი, როდესაც მან ესროლა უორჰოლს, როდესაც იგი შეეცადა გამჭოლად გაევლო ჰოლოგრამაში, სასოწარკვეთილად ეცადა დარწმუნებულიყო, რომ სისხლი შესაძლოა ჯერ კიდევ გადმოდიოდეს მისგან. ჩვენ შეგვიძლია უორჰოლთან ერთად ვთქვათ: ჩემზე უფრო ზედაპირული, შენ კვდები.
და უორჰოლი ახლოს იყო სიკვდილთან. ამის შემდეგ იგი თვლიდა კიდეც თავს მკვდარად, ცოცხლად დარჩენილად.
ყველაფერი უორჰოლის შესახებ ხელოვნურია: ობიექტი ხელოვნურია, რადგან იგი დაკავშირებული აღარაა სუბიექტთან, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ობიექტის წადილთან. ხატი ხელოვნურია, რადგან იგი აღარაა დაკავშირებული ესთეტიკურ მოთხოვნილებასთან, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ხატის წადილთან. (და უორჰოლის ხატებს აქვთ წადილი, და ერთნი ბადებენ მეორეს, რამდენადაც არ არსებობს სხვა ბედი ხატისა თუ არა ხატი). მათ აღარ აქვთ საკუთარი მნიშვნელობა, ამდენად ისინი აღარ არიან გაუცხოებულნი. ამ მხრივ ფეტიშისტური სტადია, სტადია უდაო სიმულაკრისა, არის გაუცხოებისთვის დაფარული და მიუღწეველი სტადია. იგი გვათავისუფლებს ჩვენ გაუცხოებისაგან. ამდენად უორჰოლი არის პირველი არაგაუცხოებული მხატვარი, რომელმაც მიაღწია რადიკალური ფეტიშიზმის სტადიას - ესაა, როგორც ის ამბობს განსხვავება, მიყვანილი სრულყოფილებამდე (შეიძლება ითქვას, გაუცხოების მიღმამდე). უფრო მეტად გაუცხოებული, ვიდრე გაუცხოება არის: გაუცხოებისგან თავისუფალი უკიდურესი ფენომენის ექსპოტენციური პრინციპის მიხედვით.
გაუცხოებულობის რევოლუციურ ლოგიკას შემდგომ მოსდევს სიმულაკრის ფეტიშისტური ლოგიკა, ფეტიშიზმის რადიკალური ლოგიკა. უორჰოლი პირველია, რომელიც განახორციელებს ამ მუტაციას ხატების ფორმაში. ამიტომაა, რომ იგი იძენს მომხიბვლელობის ამ განსაკუთრებულ ფორმას, რომელიც დასრულდება მხოლოდ ფეტიშით, იმ ფეტიშისტური აურით, რომელიც უკავშირდება სიცარიელის განსაკუთრებულობას. და საყოველთაოდ ცნობილი დიდების 15 წუთი, რომელზეც მან ილაპარაკა, სხვა არაფერია, გარდა უნარისა, შეუერთდეს იმ უკიდურეს უმნიშვნელობას, რომელიც ქმნის თავის გარშემო სიცარიელეს და რომლის მიმართაც გადაუდებლად თავს იყრის ყველა არარსებული წადილი. მაგრამ არცთუ ისე ადვილია მიაღწიო შეთანხმებას ამ უმნიშვნელობასთან. წადილის ცარიელ სივრცეში ვაკანტური ადგილები პრემიების სახით რიგდება.
ფეტიშებს თავისი ცხოვრება აქვთ. ისინი, ფროიდის მიხედვით, სიზმრის სიჩქარეზე ფიქრის ყოველშემძლეობასთან ურთიერთობენ. რამდენადაც ნიშნებს აქვთ გადაწყობილი და ამდენად განსხვავებული ურთიერთკავშირები, ფეტიშები (ხატები, ობიექტები-ფეტიშები) მიჰყვებიან იმავწუთიერ ჯაჭვურ რეაქციას, რადგან ისინი ინდიფერენტულ მენტალურ სუბსტანციას წარმოადგენენ. ეს ნათელი მოდის ფეტიშიზმში, რომლის ობიექტები მომენტალურად იცვლებიან, რადგან მათ არ აქვთ მნიშვნელობა. თავად იდეებიც შეიძლება ამ სახით იცვლებოდნენ: მათ ფეტიშირება ესაჭიროებათ. მოდით ნუ გვაცდუნებს ბანალიზაცია ფორმით, "თვითინდიფერენტულობა", რომელსაც უორჰოლს ეს ფეტიშიზმი სძენს. რაც ამ მანქანური სნობიზმის უკან ხდება, ეს ძალაუფლებაში ზრდაა, ობიექტის, ხატის, ნიშნის და სიმულაკრის პოტენციალიზაციაა. ღირებულების ძალაუფლების გაზრდაა, რომლის საუკეთესო მაგალითია თავად ხელოვნების ბაზარი. ამ ბაზრის სფეროში ჩვენ შორს ვართ ფასის განკერძოებისაგან, რომელიც ჯერ კიდევ საგანთა ნამდვილი საზომია. ჩვენ ღირებულების ფეტიშიზმში ვიმყოფებით, რომელიც აფეთქებს ბაზრის თავად გაგებას და იმავე დარტყმით ანგრევს ხელოვნების ნამუშევარს, როგორც ასეთს. უორჰოლი, ბუნებრივია, თანამონაწილეა ღირებულების ამ განადგურებისა იმ გადაჭარბებით, რომელიც ბოლოს უღებს თავად ფასეულობას. იგი მუშაობს რეალობის ექსტერმინაციაზე ხატის საშუალებით და ამ გზით ხატის იმგვარ გადაჭარბებაზე, რომელიც ბოლოს უღებს ესთეტიკურ ღირებულებას. ამ თვალსაზრისით შეუძლებელია ითქვას, მსგავსად ჰ. ობალკისა, რომ უორჰოლი არ არის დიდი მხატვარი. საბედნიეროდ ის საერთოდ არ არის მხატვარი. პირიქით: მის ნამუშევრებში საფრთხეშია ჩაგდებული ხელოვნებისა და ესთეტიკის უშუალო არსის ანთროპოლოგიური გამოწვევა.
მაგრამ თუ ვიმსჯელებთ ამის გარშემო, მაშ რას აკეთებს საერთოდ თანამედროვე მხატვარი? მსგავსად რენესანსის მხატვრებისა, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ ისინი ხატავდნენ რელიგიურ სურათებს, მაგრამ სინამდვილეში ქმნიდნენ ხელოვნების ნაწარმოებებს, განა ჩვენი თანამედროვე მხატვრებიც, რომლებიც ფიქრობენ, რომ აკეთებენ ხელოვნების ნაწარმოებს, არ ქმნიან რაღაც სრულიად განსხვავებულს? შეუძლიათ ობიექტებს, რომელთაც ისინი ქმნიან, იყვნენ სრულიად სხვანი, ვიდრე ხელოვნებაა? მაგალითად, იყვნენ ფეტიშის ობიექტები, მაგრამ გრძნეულებისგან თავისუფალი ფეტიშები, დეკორატიული ობიექტები დროებითი სარგებლობისთვის (როგორც როჟე კაილუასი იტყოდა, ჰიპერბოლური ორნამენტები). სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით ცრურწმენითი ობიექტები, იმ თვალსაზრისით რომ ისინი უკვე აღარც მიმართავენ ხელოვნების ამაღლებულ ბუნებას და აღარც პასუხობენ ხელოვნებისადმი ღრმა რწმენას, მაგრამ მიუხედავად ამისა, უკვდავყოფენ ხელოვნების ცრურწმენას ყველა მის ფორმაში - აშკარად არიან ფეტიშები ისეთი შთაგონებისა, როგორც სექსუალური ფეტიშიზმი, რომელიც თავისთავად სექსუალურად ინდიფერენტულია: თავისი ობიექტის ფეტიშად განსაზღვრისას ფეტიშიზმი სიმულტანურად უარყოფს სექსის რეალობასა და სექსუალურ სიამოვნებას. მას არ სჯერა სექსის, არამედ მხოლოდ სექსის იდეის (რაც, რასაკვირველია, ასექსუალურია). ზუსტად ასევე ჩვენ აღარ გვწამს ხელოვნების, არამედ მხოლოდ ხელოვნების იდეის (რაც, რასაკვირველია, აღარ არის ესთეტიკური).
ამიტომაცაა, რომ ხელოვნება, რომელიც აღარაფერია გარდა იდეისა, ამჯერად მუშაობს იდეებზე. დიუშანის ბოთლების საკიდი იდეაა, უორჰოლის ქემფბელის სუპის ქილა იდეაა, ივ კლაინის მიერ გალერეაში ჩეკების ბლანკებად გაყიდული ჰაერი იდეაა. ყველაფერი ეს იდეებია, ნიშნებია, ალუზიებია და კონცეფტებია. ისინი აღნიშნავენ სრულიად არაფერს, მაგრამ აღნიშნავენ ერთსა და იმავეს. ის, რასაც ჩვენ ხელოვნებას ვუწოდებთ, ადასტურებს განსაკუთრებულ სიცარიელეს. ხელოვნება იდეის მიერაა დამახინჯებული, იდეა ხელოვნების მიერაა დამახინჯებული. ესაა სწორედ ტრანსსექსუალურობის ფორმა, ტრანსვეტიზმის ფორმა, განვრცობილი ხელოვნებისა და კულტურის მთელს სფეროზე. ხელოვნება თავისებურად ტრანსსექსუალურია, როდესაც მას ჰკვეთს იდეა, როდესაც მას ჰკვეთს ხელოვნების ცარიელი ნიშანი, და განსაკუთრებით კი მისი გაუჩინარების ნიშანი.
მთელი თანამედროვე ხელოვნება აბსტრაქტულია იმ გაგებით, რომ მას ჰკვეთს უმეტესწილად უფრო იდეები, ვიდრე წარმოსახვა ფორმებისა და სუბსტანციების. მთელი თანამედროვე ხელოვნება კონცეფტუალურია, რამდენადაც იგი ნამუშევარში კონცეფტის, ხელოვნების ცერებრალური მოდელის სტერეოტიპის ფეტიშირებას ახდენს _ ისევე, როგორც საქონელი, რომელიც ფეტიშირებულია, არაა რეალური ღირებულების, არამედ წარმოადგენს ღირებულების აბსტრაქტულ სტერეოტიპს.
ხელოვნებას, რომელიც ეძღვნება ფეტიშიზმსა და დეკორატიულ იდეოლოგიას, აღარ გააჩნია საკუთარი არსებობა. ამ პერსპექტივიდან ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენ ვდგავართ ხელოვნების, როგორც სპეციფიკური აქტივობის გაქრობის გზაზე. ეს ან ხელოვნების ტექნიკებსა და წმინდა ხელოსნობაში გადასვლასთან მიგვიყვანს, რომელიც ელექტრონიკაში გადასვლით დასრულდება, ან პირველად რიტუალიზმთან, სადაც ყველაფერს შეუძლია შეასრულოს ესთეტიკური ნაკეთობის როლი. ხელოვნება დასრულდება უნივერსალური კიჩით, როგორც რელიგიური ხელოვნება თავის დროზე დასრულდა შაინტ-შულპიციან კიჩით. ვინ იცის? შესაძლოა ხელოვნება, როგორც ასეთი, არც ყოფილა არაფერი, გარდა ჩვეულებრივი ბრჭყალებისა, გარდა სახეობების ერთგვარი ეფემერული ფუფუნებისა. შემაწუხებელი ისაა, რომ კრიზისი ხელოვნებაში დაუსრულებელი ხდება, და განსხვავება უორჰოლსა და სხვებს შორის, რომლებიც საფუძველშივე კომფორტულად არიან ამ დაუსრულებელ კრიზისში, ისაა, რომ უორჰოლისთვის ხელოვნების ეს კრიზისი სუბსტანციურად მიღწეულია.
მანქანიზაციის ამ სტადიაზე _ ავტომანქანიზაციაზე, რაშიც უორჰოლის სნობიზმი მდგომარეობს _ აღარაა არც კრიზისი, არც კრიტიკული სივრცე. ეს პარადოქსული სივრცეა. სიმბოლური ძალაუფლების ბატონობის მიერ სამყაროს ტრანსფორმაციის პერსპექტივიდან კრიტიკულ სივრცე, არის შესაბამისი მყოფობა სუბიექტისა და ობიექტის, მხატვრისა და სამყაროსი. მეორე მხრივ, პარადოქსული სივრცე გამომდინარეობს სუბიექტისა და ობიექტის გაუჩინარებიდან და ენიგმატურზე უფრო მეტ რაღაცაში გარდაქმნიდან. რათა ჩახვდეთ ამ აზრს, იფიქრეთ მიმდინარე სიტუაციაზე ყველაზე უფრო მოწინავე მეცნიერებებში, სადაც ობიექტის ობიექტურობა და სუბიექტის კრიტიკული პოზიცია (ცოდნა) სიმულტანურად უჩინარდება, და სადაც ობიექტის ერთადერთი რეალურობა არის მისი რასტრი ეკრანზე მოხაზულობა. ეს ახალი სივრცე არაგარკვეულობისა მეცნიერებაში თავისთავად ასევე პარადოქსული სივრცეა. ამ თვალსაზრისით უნდა მოვიაზროთ უორჰოლი და დღევანდელი ხელოვნების მთელი პარადოქსი. ამ ხატების უკან არ არსებობს ნამდვილი სამყარო, ისევე, როგორც იმ ეკრანის უკან, რომელიც გამოხაზავს ნაწილაკის ტრაექტორიას _ უორჰოლის ეფექტის უკან არაა უორჰოლი-სუბიექტი. ესაა ყველაზე ორიგინალური და სპეციფიკური სიტუაცია, რომელსაც ჩვენ ვუცქერთ როგორც მეცნიერების, ისე ხელოვნების შემთხვევაში (შესაძლოა, ეს აღარაა ხელოვნება, და შესაძლოა ეს აღარაა მეცნიერება: რა არის პარადოქსული მეცნიერება?) ხატის ვირტუალური, გაურკვეველი და პარადოქსული სტატუსი მისი იდეალური სტატუსია, როგორც ეს მეცნიერების ობიექტისთვისაა (მოგვწონს ეს თუ არა, ხელოვნებაცა და მეცნიერებაც ეკრანებად იქცნენ).
ამდენად, ჩვენ უნდა დავასრულოთ პოპ-არტისა და უორჰოლის ათწლეულებით გაგრძელებული დადანაშაულება, დაუსრულებელი იდეოლოგიური დისკუსიები მათი კრიტიკული ან არაკრიტიკული ფასეულობის შესახებ, მათი თანამონაწილეობის შესახებ მედიებთან და კაპიტალისტურ სისტემასთან. რასაკვირველია, უორჰოლის სამყაროში არ არის არავითარი განკიცხვა, მასში, მკაცრად რომ ვთქვათ, საერთოდ არ არის არანაირი განაცხადი.
მაგრამ ეს ანიჭებს მას ძალაუფლებას. ყოველგვარი კრიტიკული მინიშნება მხოლოდ დაასუსტებს პარადოქსულ პოზიციას, მისი ხატების პარადოქსულ გამჭვირვალებას. ყოველი უარყოფითობა მხოლოდ გამოფიტავს ხატს, როგორც პარადოქსს, როგორც ექსტრემალურ ფენომენს და დაამცირებს მას გამარტივებულ დასასრულამდე. კრიტიკული ფუნქცია გვიპყრობს ჩვენ, ჩვენ მნიშვნელობებს ვართ მიჩვეულნი, აზრს ვანიჭებთ ყველაფერს, მაგრამ ამ შემთხვევაში ეს ჩამოაცილებს ამ ხატებს მათ ზედაპირულ რადიკალურობას, იმავდროულად მათ მატერიალურ უბიწობას, გადააქცევს რა მათ გზავნილებად, რამდენადაც მათმა ხარისხმა მკაცრად უნდა უარყოს ყველა ინტერპრეტაცია სიცარიელის სასარგებლოდ. ხატების მიერ რეალობის მიმართ ამ ინდიფერენტულობის შენარჩუნების წყალობით ჩვენ ვინარჩუნებთ მათ სისავსეს და ინტენსიურობას.
ობიექტის გარეშე არსებული ხატის პარადოქსი, რასაც დამატებით სუბიექტის წარმოსახვაც აკლია, წააგავს ლიხტენშტაინის დანას, ცნობილ დანას დანის პირის და სახელურის გარეშე. ფაქტობრივად ესაა იდეალური დანა. ამ შემთხვევაში სახელურის დანის პირთან შეწინააღმდეგებაზე უფრო მეტია სახელურის არარსებობის წინააღმდეგობა დანის პირის არარსებობასთან. ესაა დანის პარადოქსული სრულყოფილება, და ასეთია უორჰოლის სამყარო, სადაც არაფერი ეწინააღმდეგება არაფერს. კიდევ ერთხელ: "სრულყოფილია არაფერი, რადგან იგი ეწინააღმდეგება არაფერს". ისევე, როგორც არავინ ეწინააღმდეგება არავის, ასევე სხვაობის სრულყოფილება, რადგან ესაა უმნიშვნელობა, რომელიც აკავშირებს საგნებს ერთიმეორესთან, აკავშირებს ადამიანებს ერთიმეორესთან. ესაა არაჩვეულებრივი ფილოსოფია, ტოტალური წინააღმდეგობა ჩვენი საერთო კონსესუსის იდეოლოგიისა აზრის მხრიდან.
უორჰოლი აგნოსტიკოსია, ისევე როგორც ჩვენ ყველანი ფარულად ვართ. აგნოსტიკოსი ამბობს: ღმერთი არსებობს, მაგრამ მე მისი არ მწამს. უორჰოლი ასევე ამბობს: (ალბათ) ხელოვნება არსებობს, მაგრამ მე მისი არ მწამს. და სწორედ იმიტომ, რომ მე მისი არ მწამს, მე საუკეთესო ვარ. ეს არც ცინიზმია და არც ნარცისიზმი, როგორც ამას ხალხი ამბობს: ესაა აგნოსტიკოსის ლოგიკა. ეს განცხადებული იყო ანტიკურობაში, გვიან ანტიკურობაში, ეპოქაში, რომელსაც ჩვენ შეგვიძლია შევედაროთ. აგნოსტიკოსები იყვნენ მართლაც საუკეთესონი, ყველაზე მოქმედნი პრაქტიკაში ანუ თავის პროფესიაში, მიუხედავად მათი ურწმუნობისა, ან სწორედ მის გამო.
უორჰოლი რაიმე ამის მსგავსს იტყოდა: რომ დარწმუნებული ვიყო, რასაც ვაკეთებ მხოლოდ ბლეფია, განსაკუთრებულ რაღაცეებს გავაკეთებდი. რომ ვიცოდე, რომ ყველაფერი, რასაც ვაკეთებ, არ არის "მე", მშვენიერ რაღაცეებს გავაკეთებდი. დიახ, ეს სნობიზმია; ეს ასევე აგნოსტიკოსის გამოწვევაა, იმისი, ვისაც არ სჯერა, რათა აკეთოს უკეთ, ვიდრე იმან, ვისაც სჯერა.
უორჰოლი არასდროს მუშაობს ბევრს. აგნოსტიკოსი არ აპირებს ბევრ მუშაობას ღმერთის სადიდებლად ან მისი არსებობის დასამტკიცებლად (!). უორჰოლი არ აპირებს ხელოვნებისთვის ან ხელოვნების არსებობის დასამტკიცებლად მუშაობით თავის გადაღლას, რადგან არსებითად არავის სჭირდება ხელოვნების პათოსი. ეს სტოიკოსების დამახასიათებელი თვისებაა. ჩვენ არ უნდა შევმატოთ სამყაროს პათოსი, ან უნდა ვიტანჯოთ, რადგანაც ცოცხლები ვართ. უორჰოლი ერთი და იმავე დროს სტოიკოსიცაა, აგნოსტიკოსიც, პურიტანიც და ერეტიკოსიც. არა მარტო ჩვენ ვანიჭებთ მას ამ თვისებებს, არამედ იგი ამ თვისებებით თავად გულუხვად აჯილდოებს ყოველივეს, მის გარშემო არსებულს. სამყარო არის და ეს მშვენიერია; ხალხი არის და ისინი კარგები არიან. მათ არ ესაჭიროებათ სჯეროდეთ იმისა, რასაც აკეთებენ, ისინი სრულყოფილნი არიან. ის თავად საუკეთესოა, მაგრამ ყველანი არაჩვეულებრივნი არიან. არასოდეს ყოფილა ამ სახით განადგურებული შემოქმედის, მხატვრის, გენიოსის პრივილეგია. და ყოველგვარი უპატივცემულობისა და დემაგოგიის გარეშე. ამაში არის რაღაც გაუთვითცნობიერებელი უბიწობა, პრივილეგიის ანულირების შემწყნარებლური ფორმა. მასში არის რაღაც კატარებისა და მათი სრულყოფილების თეორიისაგან. მაგრამ უორჰოლის ეს დემოკრატია, ასე განსხვავებული ძირითადი კასტური გრძნობადობისაგან, რომელიც პრევალირებს ხელოვნების სამყაროში, არ გამომდინარეობს ადამიანის უფლებებისაგან. ის უფრო ბოროტების პრინციპიდან მომდინარეობს. ბოროტების პრინციპი სამყაროს, როგორც რადიკალური ილუზიის პრინციპია (როგორც ეშმაკის ოინი). ეს პრინციპი კატარელებმა შეითვისეს პარადოქსულად სწორედ იმავე დროს, როდესაც მათ აქ, დედამიწაზე განხორციელებული სრულყოფილების პრინციპი მიიღეს (ეკლესიისთვის ეს ორი ფუნდამენტური მწვალებლობა იყო; ეს დღესაც ასეა ყველა პოლიტიკური და მორალური ორთოდოქსისთვის). ამჟამად ილუზიის პრინციპი _ და ეს შეიძლება დამოწმებული იყოს კატარების საშუალებით _ ყველაზე დემოკრატიული და ეგალიტარული პრინციპია, რადგან ყველანი თანასწორნი არიან სამყაროს, როგორც ილუზიის წინაშე, ისე როგორც ყველანი თანასწორნი არ არიან ჭეშმარიტების სამყაროს წინაშე _ ჭეშმარიტების პრინციპი და მიზეზი წარმოქმნის ყოველგვარ უთანასწორობას.
ამიტომაცაა, რომ უორჰოლს შესწევს უნარი თავი გადაიქციოს ყველაფერთან თანასწორი სრულყოფილი ფიგურაციის სცენარისტად. ყველა ხატი კარგია, რამდენადაც ყველა თანასწორად წარმოადგენს ილუზიას. ყველა ადამიანი დიდია, შენ მხოლოდ მომენტალური ფოტო უნდა გაკეთო, _ ამბობს ის; შეუძლებელია ააცდინო ერთადერთ ფოტოგრაფიაში. ესაა ფიგურაციის უნივერსალური დემოკრატია. თავად უორჰოლი სხვას არაფერს აკეთებს. ის აკეთებს ფიგურაციას. მერილინი-ვარსკვლავი თავის თავს ფიგურირებს. ის დიდებას აღწერს მხოლოდ იმიტომ, რომ ის საკუთარი თავის ფიგურაციაში შევიდა. ვალერი სოლანასი, როდესაც მან უორჰოლს ესროლა, იყო მხოლოდ და მხოლოდ ფიგურანტი, რომელმაც მეორე ფიგურანტს ესროლა. მისი ასისტენტები ფიგურანტები-დამატებები იყვნენ _ ისინი მისთვის, მის ადგილას მუშაობდნენ. მთელი სამყარო _ პოლიტიკური და მორალური და არა მარტო კინემატოგრაფიული _ ეძღვნება ფიგურაციას. ეს არ არის ესთეტიკის საკითხი _ ახალი ფიგურაციისა თუ ნარატიული ფიგურაციისა _ არამედ ჩვენი თანამედროვე სამყაროს მეტაფიზიკური მდგომარეობაა, უდაო სიმულაკრის სამყაროსი, რომელზედაც მე ვსაუბრობდი. განსხვავება ისაა, რომ მისი დატირების თუ მისი გაძლების მაგიერ განდგომის ან დეპრესიული მდგომარეობის საშუალებით, უორჰოლი მას ეგზალტირებითა და აღტაცებით უძლებს.
მაშ, ეს ისევ სნობიზმის სხვა, მაგრამ ბედნიერი ეფექტი შეიძლება იყოს. შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ მანქანა, რომელიც შეიძლება უბედური იყოს? ის შესაძლოა იყოს უბედური, რადგან ის საკმარისად გაუცხოებულია. მაგრამ ნურას უკაცრავად. უორჰოლი გამოიგონებს მანქანის აღტაცებას, აღტაცებას, რომელიც სამყაროს კიდევ უფრო ილუზორულს ხდის, ვიდრე ეს უწინ იყო. რადგან ესაა ტექნიკის ჭეშმარიტი ბედი: გახადო სამყარო უფრო მეტად ილუზორული, ვიდრე უწინ. უბრალოდ უორჰოლის შემთხვევაში ეს აღტაცებით, აფექტაციის გარეშე ხდება. შეუძლებელია მანქანის აფექტაცია. უორჰოლი სიამოვნებას იღებს ფიგურაციის, როგორც მეორე ბუნების ამ მდგომარეობით. არის ეს უდიდესი ნაივი? მე ამაში უფრო ვხედავ დიდ სიცხადეს, სიცხადეს, რომელიც არცხვენს ჩვენს მიერ სამყაროს ნატურალისტურ ხედვას, ჩვენს მიერ სიმულაკრის დეპრესიულ ხედვას. უორჰოლი მიხვდა, რომ მანქანა თანამედროვე სამყაროს ტოტალური ილუზიის გენერატორია, და რომ ფიგურაციის დასასრულისკენ სვლის ჟამს ამ მანქანური ფიგურაციის მხიარული განწყობის გადმოღების გზით იგი მიაღწევს გარკვეულ ტრანსფორმაციას, მაშინ როდესაც ხელოვნება, რომელიც თავს ხელოვნებად მიიჩნევს, გადაეშვება ვულგარულ სიმულაციაში.
ასეთივე თავდაყირა სიტუაციაა გარე სამყაროში, განსაკუთრებით სახელგანთქმულთა სამყაროში. რაც შეეხება დიდებას, უორჰოლის პოზიცია ძალიან მარტივია. დიდება თანაარსებობს მოწყენილობასთან, ისევე როგორც ხატის ზემოქმედება თანაარსებობს უმნიშვნელობასთან. დიდება და დიდებისგან მოწყენილობა თანაარსებობენ. ერთი მასალაა მეორესთვის. ნიშანდობლივია, თუ როგორ თანაარსებობს მის დღიურებში დიდების გულმოდგინე ორგანიზაცია და საკუთარი სიცოცხლისადმი ინდიფერენტულობა. დიდება პროექტორის შემთხვევითი გაცივებაა, რომელიც მისი საკუთარი ცხოვრების შემთხვევით მოქმედ პირებს გამოანათებს; ესაა თითოეული მათგანის მყოფობის აურა, ჩაფიქრებული როგორც სახელგანთქმული არა-მოვლენა, ხელოვნური განათებით შექმნილი სახელგანთქმულობა. ყველაფერი დამოკიდებულია განათებაზე. გენიოსის ბუნებრივი სინათლე იშვიათობაა, მაგრამ ხელოვნური განათება, რომელიც მართავს ჩვენს თანამედროვე სამყაროს, იმდენად უხვია, რომ ყველას ეყოფა. მანქანა თავისთავად, შეიძლება იყოს სახელგანთქმული და უორჰოლს არასოდეს მოუთხოვია სხვა რამ, გარდა მანქანური დიდებისა, სახელგანთქმულობისა შედეგის გარეშე, რომელიც არ ტოვებს კვალს. ეს არც ისტორიულია და არც ესთეტიკური; ეს ფოტოგენურია და უკავშირდება ყოველივეს დღეს დანახვას, დაჟინებული მზერის საშუალებით პლებისცირების მოთხოვნილებას.
დღეს ყველა საგანს, ყველა მოვლენას უნდა, რომ იყოს ფოტოგრაფირებული. თქვენ გგონიათ, რომ ფოტოთი იღებთ სცენას სიამოვნებისთვის - სინამდვილეში ეს სცენას უნდა, რომ იყოს ფოტოგრაფირებული - თქვენ უშუალოდ მისი მიზანსცენის ოპერატორი ხართ. სწორედ ამას აკეთებს უორჰოლი: ის უბრალოდ საგანთა ირონიული გამოფენის აგენტია. ამბობენ, რომ ის თავის საკუთარ რეკლამას ქმნის. მაგრამ არა - ის იმ უზარმაზარი რეკლამის მედიუმია, რომელსაც სამყარო ტექნიკის საშუალებით, ხელების საშუალებით ქმნის თავისთვის - ახდენს რა ჩვენი წარმოსახვის წაშლის, ჩვენი ვნებების გამოვლენის ფორსირებას, ამსხვრევს რა სარკეს, რომელიც ჩვენ მის წინ გაწვდილი გვქონდა და რასაკვირველია ჰიპოკრიტიკულად, რათა დაგვეპყრო იგი ჩვენს სასარგებლოდ.
სწორედ სამყაროა, რომ ხატების საშუალებით და განსაკუთებით უორჰოლის ხატების საშუალებით თავს გვახვევს თავისი უწყვეტობის არარსებობას, თავის ფრაგმენტულობას, თავის ოინებს, თავის მომენტალურობას. ამიტომაა, რომ უორჰოლი ხელოვნების ისტორიის ნაწილი არ არის; იგი ჩვენს სამყაროში არსებული საგნების მდგომარეობის ნაწილია. ის არ წარმოადგენს მას, ის მისი უბრალოდ ფრაგმენტია, სუფთა ფორმის ფრაგმენტი.
ამიტომაა, რომ ესთეტიკური თვალთახედვიდან იგი მართლაც იმედს აცრუებს - აღქმული, როგორც ფრაგმენტი, როგორც ჩვენი სამყაროს რეფრაქცია, ის სრულიად ცხადია. ის თავად სამყაროს მსგავსია. ყველაფრის ერთად აღქმისას და მნიშვნელობის, როგორც ათვლის წერტილიდან სამყარო მართლაც იმედის გამაცრუებელია _ დეტალურად ცქერისას როგორც საიდუმლოსი და თითქოს სხვა სამყაროდან, ის სრულიად ცხადია.
ესეც ასე. რასაკვირველია, შესაძლებელია ეთაყვანებოდე ბუნებას, ან აუფასურებდე არარაობას, უორჰოლის ნებისმიერ ხატს. მაგრამ ეს იქნება რაღაც მსგავსი დამატებითი ღირებულებისა. რაც ჩემთვის მნიშვნელოვანია, ესაა უორჰოლი მანქანის სიცხადე, სამყაროს გასაფილტრავი ამ ექსტრაორდინარული მანქანისა თავის სიცხადესა და ირონიულ მატერიალურობაში.
მე არ მაქვს პრეტენზია, რომ აღვწერე იგი, და არავის შეუძლია ამის პრეტენზია ჰქონდეს, რადგან ამით ნაგულისხმევი იქნება უორჰოლთან პირდაპირი, მანქანური თანამონაწილეობა, მაგრამ ყველას არა აქვს შანსი, იყოს მანქანა.
საიტის "ექსკლიუზიური" მასალის გამოყენებისას აუცილებლად მიუთითეთ საიტის ლინკი!
სავტორო უფლებების დარღვევის შემჩნევის შემთხვევაში გთხოვთ დაუკავშირდით საიტის ადმინისტრაციას! litklubi@mail.ru