გელაშვილი ნაირა
გაზიარება

თანამედროვედ ყოფნის ნიშნები III 

(ბესიკ ხარანაულის პოეზია)

მენაპირე ვარსკვლავი

1991 წელს გამოცემული იმხანად ყველაზე სრული კრებული "ლექსები. პოემები" მთავრდება ვრცელი ლექსით "მენაპირე ვარსკვლავი".
საერთოდ, არსებობს ბუნებრივი მოლოდინი, რომ ამა თუ იმ სერიოზული კრებულის დამაგვირგვინებელი ლექსი გამორჩეულად მრავლისმეტყველი, რაღაც შემაჯამებელი ქმნილება უნდა იყოს. მით უმეტეს, თუ კრებული პოეტური მოღვაწეობის მთელ ოცწლიან პერიოდს მოიცავს და რეფლექსიურობა იმთავითვე ამ პოეზიის ორგანულ თვისებად მოგვევლინა.
მივყვეთ ლექსს:

განა არ შეხედა, არ შეხედა და არ შეხედა
ძემ კაცისამ
ჯვარს თავისას, რომელზედაც უნდა გაეკრათ?

განა არ შეხედავენ, არ შეხედავენ და არ შეხედავენ
ბილიკს,
რომლითაც მთის მწვერვალზე უნდა ავიდნენ?

განა არ შეგხედავ, არ შეგხედავ და არ შეგხედავ
შენ,
რომელიც მე მეკუთვნის გაჩენის დღიდან?
- მე გიყვარვარ?
- მეე?

რა თქმა უნდა, ძე კაცისა შეხედავდა ჯვარს, რომელზეც გააკრეს და ისინიც, ვინც ბილიკით მწვერვალზე ადიან, ვერც მოახერხებენ, რომ ეს ბილიკი არ დაინახონ.
მაგრამ რას ნიშნავს მომდევნო ნათქვამი? ცხადია, პოეტი (კაცი) არათუ ხშირად შეხედავს, არამედ განუწყვეტლივ უცქერის იმ ქალს, რომელთან ერთადაც ცხოვრების გზას მიუყვება. მაშ რა საჭიროა ეს შეკითხვა? "შეხედვის" ნაცვლად "დანახვა" რომ იყოს, შესაძლებლობა მოგვეცემოდა გადატანითი აზრით გაგვეგო: "მე შენ დაგინახავ" ანუ კაცი "დაინახავს" ქალს შინაგანად, "დაინახავს" მის დაფარულ არსებას. მაგრამ ამაზე აქ (და მგონი, არსად ამ პოეზიაში) ლაპარაკი არ არის. ეგებ ის იგულისხმება, რომ ქალი, რომელიც პოეტს ეკუთვნის "გაჩენის დღიდან", ანუ მისი ბედისწერული მეორე ნახევარია, მას რეალურად არ "ეკუთვნის" (როგორც, სამწუხაროდ, ძალიან ხშირად ხდება), მაგრამ კაცი მას სადღაც აუცილებლად და უცოდნელად "შეხედავს", მზერას შეავლებს ხოლმე. თუმცა, ამ შემთხვევაში, ვეღარ შეეკითხებოდა: "მე გიყვარვარ?"
ერთი სიტყვით, ლექსში უკიდურესად აქცენტირებული ხშირი "შეხედვების" აზრი მთლად გასაგები არ არის. მაგრამ გავიხსენოთ, რომ პოეტი (კაცი) თავის თავს ადარებს "ძეს კაცისას" და აგრეთვე იმ ადამიანებს, რომლებიც "ბილიკით მწვერვალზე" ადიან. შესაბამისად, გამოდის, რომ ქალი, რომელიც მას "ეკუთვნის" "გაჩენის დღიდან" მისთვის არის "ჯვარი" და "ბილიკი". ვფიქრობ, არც ისე ზუსტი შედარებაა და არც ისე თავმდაბლური განცდა.
შემდეგ: პოეტისთვის უმთავრესი მნიშვნელობა ენიჭება იმის გარკვევას, უყვარს თუ არა "გაჩენის დღიდან" მის "კუთვნილ" ქალს იგი: სწორედ იგი, ისეთი, როგორიც არის: ("მეე?!"). ალბათ თავად კაცს სწორედ ასეთი სიყვარულით უყვარს ქალი. ყოველ შემთხვევაში, მისი საკუთარი სიყვარული მასში შეკითხვას არ იწვევს. მაგრამ დავანებოთ ამას თავი, და "ჯვრის", "მწვერვალისა" და "გაჩენის დღის" კონტექსტში ვირწმუნოთ, რომ პოეტი ამით ნამდვილი: ბედისწერული სიყვარულის თემასა და პრობლემას აფუძნებს. და უკვე გასაგები ხდება რას ნიშნავს (ესოდენ მახვილდასმული) განმეორებადი "შეხედვები": "განა არ შეგხედავ, განა არ შეგხედავ და არ შეგხედავ შენ, ვინც მე მეკუთვნი გაჩენის დღიდან? (ისე იმის დადგენაც არ არის ადვილი, თუ ვინ "ეკუთვნის" კაცს (ან ქალს) "გაჩენის დღიდან", რადგან ადამიანები მეორე ნახევრებს იცვლიან ან ღალატობენ ხოლმე "სხვების" მიმართ გაჩენილი ღრმა თუ არაღრმა გრძნობების შედეგად). ეს "შეხედვები" დაჟინებული, შემკითხველი და შემმოწმებელი "შეხედვებია", რომელთა მიზანი იმის ამოცნობაა, უყვარს თუ არა ქალს კაცის "მე".
მაგრამ ეს თემა თუ მოტივი აქ უეცრად წყდება და სხვა თემატიური ნაკადი შემოიჭრება: ეს არის თანამედროვე პოეტის (პოეტების) და პოეზიის თემა. თანამედროვე პოეტებს ლექსის ავტორი უპირისპირებს ბაირონს:

ბაირონი
უკვე
აღარ
გაიღვიძებს!
აღარ შეაფრქვევს თვალების ცეცხლს
ალბიონის ნისლიან ზეცას,
რადგან პოეტები გაიკრიჭნენ მოქალაქეებად
და რად არ იქცნენ... მწიგნობრებად, მოხელეებად
და დასვენების დღეებშიღა თუ იცლიან
ლექსებისათვის.
დაბადებულნი ტანჯვისა და თანაგრძნობისთვის
ისევე მარჯვედ უსხლტებიან ყოველგვარ ხიფათს,
როგორც გვერდს უვლის გასრესილ ძაღლს
მოქალაქე-მომხმარებლის სუფთა მანქანა.
რადგან
თუმც ცოტა საჭმელიც აქვთ და სატრაბახოც
და გზატკეცილიც მზის სხივებში გახვეულია,
მაინც
ნოხებად დაფენილი და მრავლისაგან გადავლილი
ძაღლების ბეწვი
თავის ტყავსა და ძვალს აგონებთ და სუნთქვა ეკვრით.

ბაირონი რომ მეორედ ვერ მოვა, ეს თავისთავად ცხადია, გინდაც ეს ეპოქა იმაზე უკეთესი იყოს, ვიდრე არის. მაშასადამე, ბაირონის სულის პოეტი XX საუკუნის მეორე ნახევარში, უფრო ზუსტად, მის მიწურულს, ვეღარ დაიბადება, რადგან პოეტები ჩამოქვეითებულან „მოქალაქეებამდე".
მეტისმეტად დამაბნეველი აზრია. ვეცადოთ გავერკვეთ: ლექსი 1989 წელსაა დაწერილი. საქართველოში ჯერ საბჭოთა ხელისუფლებაა. მაშასადამე, ის, რაც ლექსის ავტორს თანამედროვე ეპოქის უბედურებად მიაჩნია: კერძოდ, _ პოეტის გადაქცევა "მოქალაქედ" _ ჩვენი სამშობლოსგან ჯერ შორსაა, თუკი პოეტი "მოქალაქეში" უბრალოდ ამა თუ იმ სახელმწიფოს მკვიდრს ან ბურჟუას კი არ გულისხმობს, არამედ დემოკრატიული, სამოქალაქო საზოგადოების წევრს, ანუ "მოქალაქეს" თანამედროვე დასავლური გაგებით. მაშასადამე, პოეზიის ჭეშმარიტ, ბაირონისებრ პოეტთა სიკვდილის ადგილად, ნამდვილ ანტიპოეტურ სივრცედ ლექსის ავტორი სწორედ დემოკრატიულ დასავლეთს განიხილავს. ნუღარ გავიხსენებთ, ბაირონის შემდეგ სწორედ "იქ" ანუ დასავლეთში უამრავი დიდი პოეტი რომ დაიბადა, და დავუკვირდეთ იმას, რომ ლექსის ავტორის ხედვით თანამედროვე პოეტი ერთდროულად არის: "მოქალაქე", "მწიგნობარი", "მოხელე" და "მომხმარებელი". ამავე დროს, "მოქალაქე" და "მომხმარებელი" ერთმანეთთან გაიგივებულია. საქმე ისაა, რომ დემოკრატიულ ცნებათა სისტემაში თუ რაიმე უპირისპირდება ადამიან-მომხმარებელს, ანუ ადამიანს, რომელიც მხოლოდ იყენებს, მოიხმარს, და არ ქმნის, არ ზრუნავს უკვე შექმნილზე, ეს არის სწორედ მოქალაქე, როგორც პირი, რომელიც ატარებს პასუხისმგებლობას არა მხოლოდ სახელმწიფოს, კანონის, ქვეყნის, არამედ ასევე - გარემოს, სასიცოცხლო სივრცის, ბუნების, მცენარეთა და ცხოველთა მიმართ.
მაგრამ ამაზე უფრო თვალშისაცემია ის, რომ ლექსის ავტორი "მოქალაქეებად", "მომხმარებლებად", „მწიგნობრებად", "მოხელეებად" „გაკრეჭილ" პოეტთა ლეგიონით დასახლებულ დასავლეთში (თუ მთელ დედამიწაზე, ესეც არ ჩანს, კაცმა რომ თქვას) ვერცერთ ბედნიერ გამონაკლისს ვერ ხედავს -ნამდვილ პოეტს, რომელიც არც „მომხმარებელია", არც „მწიგნობარი" და ა. შ. ასე, რომ ასეთ ბედნიერ გამონაკლისად მხოლოდ თვითონ რჩება და საკუთარ თავს უფლებას ანიჭებს ამხილოს, დაგმოს და ბოლოს შეაჩვენოს სიტყვის ოსტატთა გადაგვარებული მოდგმა (ვისაც გზატკეცილზე მანქანებგადავლილი, გაჭყლეტილი ძაღლების ბეწვი საკუთარს აგონებს).
ხომ უფრო ბუნებრივი იქნებოდა, ლექსის ავტორს ის "ნამდვილი" პოეტები, რომლებიც მასავით იტანჯებიან „მომხმარებელ-მოხელეთა" სამყაროში, როგორც თანამოძმენი შესცოდებოდა. აკი თავადვე იხსენებს ცნობილ ჭეშმარიტებას, რომ პოეტები "ტანჯვისა და თანაგრძნობისთვის" არიან დაბადებულნი! მაგრამ, როგორც ვთქვით, ლექსის ავტორი მათ არსებობას უბრალოდ უარყოფს და უცნაურად დავიწროებულ ხედვაში მხოლოდ თვითონ მოსჩანს სუბსტანციაშენარჩუნებულ პოეტად.
მაგრამ დავბრუნდეთ მთავარ საკითხთან: მაშასადამე, "პოეტი" და "მოქალაქე" ურთიერთგამომრიცხავი ცნებები ყოფილა, რაკიღა "მოქალაქე" - ადამიანობის უკიდურესად დაბალი (მდაბალი) საფეხურია.
კი მაგრამ, ასე რომ არ ფიქრობენ თავად ბაირონის სამშობლოში? და არც სხვაგან, სადაც კი მოქალაქის ცნება ჩამოყალიბდა? და რაც მთავარია, თავად ბაირონი ხომ სწორედ იმით იყო გამორჩეული, რომ მხოლოდ პოეტი კი არა მოქალაქეც გახლდათ! იგი ხომ მხოლოდ ლექსების წერით არ კმაყოფილდებოდა და ამქვეყნიურ უკუღმართობებს მხოლოდ ლექსებით არ უპირისპირდებოდა! იგი საფრანგეთის რევოლუციის მგზნებარე გულშემატკივარი, რადიკალური რესპუბლიკელი რომ არ ყოფილიყო, საბერძნეთის გადასარჩენად რა წაიყვანდა! ან საბერძნეთი განა მხოლოდ პოეზიისა და ხელოვნების სამყარო იქნებოდა მისთვის თუ ის, რაც იყო - ქალაქ-სახელმწიფოთა ცივილიზაცია, რომლის მაქსიმალური სიახლოვე მთლიანობასთან მას აქცევდა როგორც ღრმა სულიერი მგრძნობელობისა და აზროვნების, ასევე მოქალაქეობრივი კულტურის კერად და აკვნად. ამქვეყნად ერთ-ერთი ყველაზე უფრო სპირიტუალური პოეტი ნოვალისი ამბობს "ხელოვანი, რომელიც მხოლოდ ხელოვანია, მოსაწყენი ადამიანიაო". იგი გულისხმობდა, რომ ხელოვანი, პოეტი ამავე დროს (ქვეყნის, დედამიწის, სამყაროს) მოქალაქეც უნდა იყოს. დასავლური დემოკრატია სწორედ ამ მენტალობამ და ძალისხმევამ შექმნა. მაინც გავიხსენოთ, რომ ბაირონის გარდა პოეტი-"მოქალაქეები" იყვნენ, მაგალითად, - ილია ჭავჭავაძე, ფრ. ჰიოლდერლინი, სხვათა შორის, აქვე ჩვენს გვერდით, ჩვეულებრივ ყრუ საბჭოთა სინამდვილეში სასწაულებრივად აღმოცენებული დიდი პოეტი პარუირ სევაკი, რომ აღარაფერი ვთქვათ პროზაიკოსებზე, იქნება ეს თომას მანი, ჰაინრიჰ ბიოლი, გიუნთერ გრასი თუ სხვანი. ხოლო ბ. ხარანაულიც და ჩვენც ყველანი შეგვიძლია მშვიდად ვიყოთ, - ჩვენ ეს საფრთხე არ გველის, ამის სიმპტომად თუნდაც ეს ლექსი გამოდგება. ოღონდ, რაკი პოეზია, ხელოვნება, კულტურა "მოქალაქეობას" ვერანაირად ვერ ჩაენაცვლება, - ქვეყანა, სადაც "მოქალაქეები" სანთლითაა საძიებელი, გინდაც ნამდვილი პოეტებითა და მუსიკოსებით იყოს დახუნძლული, - შეიძლება საბედისწეროდ დიდხანს ჩარჩეს ტოტალურ ანტისანიტარიაში, კორუფციასა და სიღატაკეში.
ბესიკ ხარანაულისთვის ბაირონი უშიშრობის, სწორუპოვრობის სიმბოლოცაა, კაცი, რომელიც ხიფათს არათუ არ გაურბოდა, არამედ პირიქით - ეძებდა. კი. ცნობილი ხატია. თანამედროვე პოეტები კი ისე უვლიან გვერდს ყველა ხიფათს როგორც "მოქალაქე-მომხმარებლის სუფთა მანქანა გასრესილ ძაღლს". საოცარია, განა თავად ბესიკ ხარანაული ბაირონივით უშიშარია? განა თვითონ კი გაეშურება რომელიმე ტანჯული ხალხის (მაგალითად, ჩეჩნების) გადასარჩენად? გადასარჩენად კი არა, სიტყვა მაინც შეუწევია არნახული ძალადობის მსხვერპლი ერთი მუჭა ხალხისთვის? (თან მანქანა მასაც ჰყავდა და ალბათ ჭუჭყიანით არ დადიოდა). მაშ რაღა სხვა პოეტებს ამუნათებს? (თან ყოვლად უცნაური ლოგიკით: მშიშრები ხართ და „მომხმარებლები", რადგან „მოქალაქეები" ხართო!)
რაც შეეხება "მოხელეს". მოხელედ ყოფნა შეიძლება უბედურებად განიცადოს შემოქმედმა ადამიანმა, შეიძლება - არა. გააჩნია პოეტის ნატურას და იმ საქმეს, რომლის შესრულებაც მას თავისა (და ოჯახის) სარჩენად უწევს. ყველა შემთხვევაში "მოხელედ მუშაობა" პოეტთათვის ნამდვილად არაა საოცნებო რამ. ბარათაშვილი და კაფკა, მაგალითად, იტანჯებოდნენ თავიანთი სამუშაოთი, თუმცა ამ სამუშაომ ვერ შეუშალა ხელი მათ დიდი შემოქმედება შეექმნათ. ილია სრული შეგნებით ეკიდებოდა მოსამართლისა თუ ბანკირის მოვალეობას და თავისი შემოქმედება მიჰქონდა მსხვერპლად, რადგან ეს სჭირდებოდა მაშინ მისი და ჩვენი "კარგი ქვეყნის" გადარჩენას; ჰიოლდერლინს ყველაფერი ამსხვრევდა, რაც პოეზია არ იყო, ნოვალისი ყველაფერს პოეზიად აქცევდა, რასაც გაეკარებოდა და ამიტომ დიდი ხალისითა და გულისყურით ასრულებდა მდივან-პრაქტიკოსის მოვალეობას. სახელმწიფო სამსახურში ჩაყენებული ყველა ხელოვანი "მოხელეა" და აბა, დღეს განა რამდენი ასცდება ამ ბედს გინდა ჩვენთან და გინდა დასავლეთში? თუ მოხელედ მომუშავე პოეტი მოხელედ იქცა, ის პოეტი აღარცაა და პრობლემაც იხსნება. ასე რომ, ვაება თუ ქოქოლა იმის გამო, რომ "პოეტები მოხელეებად იქცნენ", - წყლის ნაყვაა. რა სჯობს იმას, პოეტი მატერიალურად იყოს უზრუნველყოფილი და მთელი დრო თავის შემოქმედებას დაუთმოს. მაგრამ ასეთი ბედნიერება ყველა დროში დიდ იშვიათობას წარმოადგენდა. თავად ბესიკ ხარანაულიც ხომ სადღაც მსახურობდა საბჭოთა ეპოქაში! და ფორმალურ სამსახურს ყოველთვის სჯობს საქმე, რომელშიც ფულს იღებ, კარგად შეასრულო.

ისევე მარჯვედ უსხლტებიან ყოველგვარ ხიფათს,
როგორც გვერდს უვლის გასრესილ ძაღლს
მოქალაქე-მომხმარებლის სუფთა მანქანა.

პოეტი (ხელოვანი, პიროვნება) გარეგნულად შეიძლება ძალიან ფრთხილად, შეუმჩნევლად და არასაინტერესოდ ცხოვრობდეს - "დაუსხლტეს ყოველგვარ ხიფათს", მაგრამ ხიფათით, რისკით იყოს სავსე მისი შინაგანობა, მისი შინაგანი ძიება, შემეცნება (ჯერ კიდევ მეტერლინკს მიაჩნდა, რომ ბერძნულ თუ შექსპირის ბობოქარ ტრაგედიებზე უფრო მნიშვნელოვანი და ძნელია, აჩვენო რა ხდება ოთახში უძრავად მჯდარი ადამიანის სულში). ასე რომ, არც ეს აზრია უპირობოდ მისაღები. "იყო ჭკვიანი, ყველაზე რადიკალური აქტია" - წერს, მაგალითად, მერაბ მამარდაშვილი.
შემდეგ ყველა ასეთი თანამედროვე პოეტი (პოეტი - "მოხელე", "მომხმარებელი", "მოქალაქე", "მწიგნობარი"...) შედარებულია მაწანწალა ძაღლებს და მათი ბრალია სწორედ, "ბაირონი რომ აღარ გაიღვიძებს":

ბაირონი
უკვე
აღარ გაიღვიძებს!
რადგან ქალაქში დღეს ძაღლები დაწანწალებენ
და დაეძებენ თავის თავსაც, თავის სწორსაც, თავის სარგოსაც,
ისეთსაც, სადაც გაჭირვებით შეეტევიან
და ისეთსაც, რაც არ შეიტევთ.
მათ აირეკლავენ, აისხლეტენ, აიწებებენ,
ბუსუსს გააცლიან, ბურტყლს გააძრობენ
და ხელიდან დავარდნილი პორტფელების წმენდაც მოუწევთ,
თრევაც სხვისი ჩემოდნებისა...
მერე დაღამდება... და გამოვლენ ღამის ძაღლები,
ისინი, ვისთვისაც ხიფათები ბუნებრივია...

თითქოს აქამდე დასავლეთზე ვლაპარაკობდით. მაგრამ ასეთი დამცირებული, "სხვისი ჩემოდნების" მთრეველი და სადღაც (ალბათ დაწესებულებებში) პორტფელებით ნაწოწიალები "პოეტები" უფრო საბჭოთა ყოფას და მისი ოფიციალური სტრუქტურების კოშმარულობას გვაგონებს. საკუთარი გამოცდილების გადატანა სხვა სინამდვილეზე (ამ შემთხვევაში დასავლეთზე) ამ ლექსისთვის საერთოდაა დამახასიათებელი.
მაგრამ მივუბრუნდეთ კიდევ ერთ რეალობას, რომლის მიზეზითაც "ბაირონი უკვე აღარ გაიღვიძებს".

ბაირონი
უკვე
აღარ
გაიღვიძებს!
როგორც ერთ დროს ის იღვიძებდა,
ახლა იღვიძებენ სპორტსმენები, მკვლელები და
სუპერვარსკვლავები...

აქ ისევ ბუნდოვანია, მაინც როგორ იღვიძებდა ბაირონი. როგორც ჩანს, მჩქეფარე ენერგიით აღვსილი და ხიფათებისკენ წაჩქარებული. ახლა კი ასე თურმე მხოლოდ სპორტსმენები, მკვლელები და სუპერვარსკვლავები იღვიძებენ... არ ვიცი, რატომ. თან სპორტსმენების, სუპერვარსკვლავებისა და მკვლელების გაიგივება მეტისმეტია და კაცთმოძულეობის სუნიც უდის.
მაგრამ განა "ტანჯვისა და თანაგრძნობისთვის დაბადებული" არსება - პოეტი - სწორედ პროპაგანდისტებსა და მორალისტებზე მეტად არ უნდა უღრმავდებოდეს "სპორტსმენისა" თუ "სუპერვარსკვლავის" ფსიქიკასა და ბედს? მათი ცხოვრება ხომ ბრწყინვალე კარიერის შემთხვევაშიც არც ისე დალხინებულია და ხშირად ტრაგიკულადაც მთავრდება. იმის მაგალითად, თუ როგორ წერს "სუპერვარსკვლაავებზე" მართლაც "ტანჯვისა და თანაგრძნობისთვის დაბადებული" პოეტი, თუნდაც ნიკარაგუელი მღვდლისა და პოეტის, ერნესტო კარდენალის რამდენიმე ლექსის გახსენება შეიძლებოდა:

ერნესტო კარდენალი (1925)

ლოცვა მერილინ მონროსათვის

უფალო,
მიიღე ეს გოგონა,
ვისაც მთელი მსოფლიო იცნობდა როგორც მერილინ მონროს,
თუმცა ეს მისი ნამდვილი სახელი არ იყო.
(მაგრამ შენ ხომ იცი მისი სახელი, სახელი ობოლი ბავშვისა, 9 წლისა რომ გააუპატიურეს.
პატარა, გამყიდველი გოგონას სახელი, 16 წლისათავის მოკვლას რომ შეეცადა).
ეს გოგონა,
რომელიც ახლა შენს წინაშე დგას, ყოველგვარი მაკიაჟის გარეშე,
თავისი მენეჯერების გარეშე,
ფოტოგრაფების გარეშე, და ავტოგრაფებს აღარ არიგებს,
მარტოდმარტო ასტრონავტივით კოსმოსური ღამის წინაშე.

პატარაობისას იგი ოცნებობდა, ეკლესიაში შიშველი მდგარიყო
(როგორც ტაიმი იტყობინებოდა)
მუხლმოყრილი ხალხის წინაშე, თავები მიწამდე რომ დაეხარათ,
და მას თითის წვერებზე უნდა გაევლო, რომ მათ თავებს არ შესდგომოდა.
შენ ფსიქიატრზე უკეთ იცი ჩვენი სიზმრები და ოცნებები:
ეკლესია, სახლი, გამოქვაბული - ეს ხომ
დედური საშოს თავშესაფრებია, მაგრამ უფრო მეტიც...
ის თავები კი თაყვანისმცემლებს ნიშნავს, ხომ ნათელია,
თავების მასა დარბაზის ბნელში, განათებული სინათლის ჩქერით.
მაგრამ ტაძარი არ არის 20th Century-Fox,
ტაძარი - სიწმინდე ოქროსა და მარმარილოსგან მისი სხეულია
და მასში დგას ძე კაცისა ხელში მათრახით
და გარეთ ერეკება სტუდიის მოვაჭრეებს,
შენი სამლოცველო ყაჩაღების ბუდედ რომ აქციეს.

უფალო,
უფალო,
ამ სამყაროში, ცოდვებითა და რადიოაქტივობებით რომ დაცხავებულა,
შენ არ შერაცხავ პატარა გამყიდველ გოგონას ცოდვილად,
რომელიც ყველა პატარა გამყიდველი გოგონას მსგავსად
ოცნებობდა ვარსკვლავობაზე,
და მისი ოცნება სინამდვილედ იქცა. (მაგრამ სინამდვილედ
ტექნიკოლორში, შავ-თეთრ ფილმს ფერადად რომ გადააქცევს)
იგი მოქმედებდა ჩვენეული სცენარის მიხედვით, სცენარით, რომელიც
ხელში ჩავუდეთ, -
ჩვენი საკუთარი ცხოვრების სცენარი - და ეს აბსურდული
მანუსკრიპტი იყო.
შეუნდე უფალო, და შეგვინდე ყველას ჩვენი 20th Century,
ეს კოლოსალური სუპერპროდუქცია, რომელშიც ყველანი ვმონაწილეობთ,
მას სიყვარული შიოდა - და ჩვენ დამამშვიდებელ წამლებს ვაწვდიდით;
გასაქარვებლად ნაღველისა იმის გამო, რომ წმინდა არ იყო,
ფსიქოანალიზს განვუდიდებდით...
გაიხსენე, უფალო, როგორ იზრდებოდა მისი შიში კამერის წინაშე,
გაიხსენე, უფალო, სახის შეღებვა რომ ეჯავრებოდა და
რომ უნდა შეეღება ყოველი სცენის წინ,
გაიხსენე, როგორ იზრდებოდა მისი ძრწოლა, მისი თავზარი,
სტუდიაში სულ უფრო და უფრო რომ იგვიანებდა.

როგორც ყველა პატარა გამყიდველი გოგონა,
იგი ოცნებობდა გამხდარიყო ვარსკვლავი.
და გაირბინა მისმა ცხოვრებამ ოცნებასავით, სიზმარივით ირეალურად,
რომელსაც ახლა ფსიქიატრი აანალიზებს და აქტებს დაურთავს.
მისი სიყვარულის თავგადასავლები იყო კოცნები დახუჭული თვალებით
და როდესაც თვალებს ახელდა, ხედავდა რომ ეს იყო კოცნა
მხოლოდ ფილმში, სხვა არაფერი.
ამის შემდეგ კი აქრობენ პროჟექტორებს!
და ჩნდება ორად-ორი კედელი ფილმის ოთახისა
(კინემატოგრაფიული კაიფის შემდეგ)
და რეჟისორი შორდება მას ხელში სცენარით, რადგან სცენა უკვე შებრუნდა.
ან როგორც იახტით მოგზაურობა - ერთი კოცნა სინგაპურში,
ერთი ცეკვა რიოში,
მიღება ვინძორის ჰერცოგის სახლში,
და ყველაფერ ამას უბადრუკი ავეჯით გაწყობილ ოთახში ნახავ.
დასრულდა ფილმი, მაგრამ ჰეპი ენდის გარეშე.
ის მკვდარი იპოვეს ყურმილით ხელში.
და დეტექტივებმა ვერ გაიგეს, ვისთან სურდა ბოლოს ლაპარაკი.
ანდა ეგებ თვითონ მას დაურეკეს ერთადერთი მეგობრული ხმის გასაგონად,
და ისმის ხმა მაგნიტოფონიდან, რომელიც ხრიალებს: Wrong Number,
ანდა როდესაც განგსტერის ტყვია გაივლის უცებ
და ხელს გაიწვდენ ტელეფონისკენ, რომელიც თურმე გამორთულია.

უფალო,
სულ ერთია, ვინ არის იგი, ვისთვისაც მას სურდა დაერეკა და ვერ დაურეკა,
ეგებ არც არავინ იყო ან ვიღაცა ისეთს ეძებდა,
რომლის ნომერიც საერთოდ არ წერია
ლოს-ანჟელესის ტელეფონების წიგნში.
სულ ერთია:
შენ აიღე, უფალო, ყურმილი!

კინოვარსკვლავი, მკვდარი რომ იპოვეს Park Avenue-ში

გამომაღვიძა ღამით ავდარმა,
როგორც ხმაურმა ავეჯისა ზედა სართულზე ჩაბარგებისას,
უცაბედად რომ გადაწყვეტენ საცხოვრებლად სხვაგან გადასვლას...
და შემდეგ როგორც ათასობით რადიომ ანდა
მეტროებმა და ბომბდამშენებმა
და მერე თითქოს სამყაროს ყველა ელვა მოჩქეფდა
ნიუ-იორკის ცათამბჯენთა მეხამრიდებზე
და წმინდა იოანეს კათედრალიდან
ტაიმსის შენობისკენ მიიღვრებოდა
შენ არ დაგველაპარაკო. შენ არ დაგველაპარაკო,
თორემ დავიხოცებით.
და ანათებდა ცათამბჯენებს ფოტოგრაფებივით
. . . . . . . კოშკიდან Chrysler-ის შენობებამდე
მოსე გველაპარაკოს,
შენ არ დაგველაპარაკო, თორემ დავიხოცებით.
"ის წუხელ, ღამის 3 საათზე ჩანს გარდაცვლილი".
იტყობინებოდა მოგვიანებით "ნიუ-იორკ ტაიმსი".
ამ დროს მეღვიძა. ჭექა-ქუხილმა გამომაღვიძა.
ცას ანათებდა აპარტამენტებისა და აბაზანების მჭახე შუქები.
ლეგიტიმურ და არალეგიტიმურ წყვილთა შუქები.
მათი შუქები, ვინც ლოცულობენ, ან სეიფებს ტეხენ,
ან ვინმე გოგოს აუპატიურებენ რადიოს მქუხარე მუსიკის ჰანგებში,
ან მასტურბირებენ ან ვერ იძინებენ,
ან ეს-ეს არის იხდიან და ფარდებს უშვებენ,
და დგანდგარი მე-3 ავენიუს ლიანდაგებისა,
და მატარებლები, 125-ე ქუჩაზე რომ ამოყვინთავენ
დედამიწიდან და ხელახლა იქ ჩაეშვებიან,
ავტობუსი, კუთხეში რომ ჩერდება და ისევ მიდის (თავსხმა წვიმაში)
და ეგება ქალის კივილი ღამეულ პარკში
და წივილი სასწრაფოების, უკაცრიელ ქუჩებს რომ მსჭვალავს,
ან წითელი მეხანძრეები, რომლებიც, არ ვიცით,
ვის სახლს ეძებენ, ეგება ჩვენსას...
"...მისი სხეული მაქს ჰილტონმა იპოვა, მხატვარმა,
რომელმაც პოლიციას განუცხადა, რომ იგი აბაზანის იატაკზე
აღმოაჩინა,
და რომ თამასის ბასრი კუთხე შეჭროდა ლოყაში
და ხელში ჯერ ისევ ეჭირა პატარა ფლაკონი თეთრი აბებით
და ბინაში ბოლომდე ხმააწეული რადიო ქუხდა
გადაცემის გარეშე".

"...ხალხიც კარგი ვინმე გახდა:
მიუწვდომელს უკვე აღარავინ ეწვდება..."

რა ვიგულისხმოთ "მიუწვდომელში"? - ყოფიერების საიდუმლო? ღმერთი? დიდი სიყვარულის ჯაფა? თუ ტრასცენდენტურს ვგულისხმობთ, აქ ცოტა რთულადაა საქმე. თანამედროვე ხელოვნებასა და აზროვნებას ექცა ეს დილემად - კავშირს რომ ვეღარ ამყარებს პირველსაწყისთან, და უბრალო ხალხს მოვთხოვოთ, რატომ აღარ "იწვდი მიუწვდომელსო"? განა თავად ბესიკ ხარანაულის პოეზია ასეთი მეტაფიზიკურია?
თანამედროვე "პოეტების", "სპორტსმენების", "სუპერვარსკვლავების", "ხალხის" "მხილების" შემდეგ პოეტი გადადის "სექსუალური რევოლუციის" თემაზე:

სექსუალურმა რევოლუციამ ზოგგან თუ გაიმარჯვა,
ზოგგან მხოლოდ ახლა იწყება -
დობილები ერთმანეთს ეძმობილებიან,
ძმობილები - ედობილებიან.

გასაგებია: დასავლეთში სექსუალურმა რევოლუციამ უკვე გაიმარჯვა, ხოლო "ჩვენთან" ახლა იწყება. გარყვნილება რომ უბედურებაა - ეს აქსიომაა. მაგრამ აქსიომის ასეთი (ნორმატიული) მტკიცება ლექსში - ბანალურობაა.

ადრე თუ კაცი არ აგდებდა არაფრად სხეულს,
ახლა ქალებსაც არაფრად უღირთ.

სწორედ იმიტომ "აღარ უღირთ არაფრად", რომ ბოლოს და ბოლოს გაიმარჯვა კაცის გავლენამ და ქალი ამ საკითხში დაიმსგავსა, - დარწმუნებულია ერთი დიდი დასავლელი პოეტი და არა მხოლოდ ის.

მათ, ვინც შემთხვევამ აპატიოსნა,
ტვინი აქვთ შერყვნილი,
ხოლო ისინი, ვინც სხეული ძალუმად აღვაწეს,
სულის თავისუფლებისადმი ტრფიალს იბრალებენ.

ესე იგი, ისინი, ვინც ვერ გათხოვდნენ და საერთოდ ვერ შეხვდნენ კაცს, ანუ "შემთხვევამ აპატიოსნა", - ტვინით ირყვნებიან, რადგან კაცთან ყოფნაზე ოცნებობენ. ეს არის გარყვნილება? ან უკაცოდ ცხოვრებაა პატიოსნება?
ღრმა გრძნობების ჩანაცვლება მარტივი, მექანიკური, "ჯანმრთელობისთვის სასარგებლო" სექსით -ობიექტურად ტრაგედია და კაცობრიობის კრიზისის ერთ-ერთი მთავარი მაჩვენებელია. პოეტი და სწორედ უპირველესად ის, პლაკატურ-მორალისტური განცხადებების ნაცვლად სწორედ ამ ტრაგედიის მიზეზებს უნდა უღრმავდებოდეს, ღმერთის შესაქმის მზარდ დაზიანებას, დასნეულებასა და წახდენას დასტიროდეს, და ეპოქის მსხვერპლთა უბედურებასა და უიღბლობას განიცდიდეს, იგი ხომ "ტანჯვისა და თანაგრძნობისთვისაა დაბადებული" და არა დაცემულთათვის სამსჯავროს გასამართად, რაც სხვების ფუნქციაა? თანაც "გარყვნილების" საკითხი არც ისე ადვილი გადასაწყვეტია. ზოგი ათი მცნების ერთ მცნებას არღვევს და სხვებს არა, ზოგი რას არღვევს, ზოგი რას. შეიძლება კაცი ან ქალი მრუშობდეს, მაგრამ არ კლავდეს, არ იპარავდეს, თავის თავისგან კერპს არ ქმნიდეს, დედ-მამას არ შეურაცხყოფდეს, ცილს არ სწამებდეს და არც შურდეს... და პირიქით. მხოლოდ ღმერთმა იცის, ვისი სულია უიმედოდ გარყვნილი და ვისი - არა, და მან იცის, რომელ მეძავში იტანჯება მომავალი წმინდანი. პოეტი კი, რომელიც წესით გულთამხილავს უნდა ბაძავდეს, ამასობაში ცინიკური მხილებისა და დაგმობის პათოსს შეუპყრია:

გონებაგახსნილ ქალებს კი
თავიანთ ტევად ჩანთებში
ლოცვანის გვერდით სათადარიგო ინტიმური
საგნები უდევთ.

აქ მგონი, ის უფრო ჩანს, რომ პოეტს ქალების გონებაგახსნილობა აღიზიანებს, და ასეთი ქალების წინაშე გაუცნობიერებელი დისკომფორტის გამო შურს იძიებს ჯერ მათი "ჩანთების ტევადობაზე" და შემდეგ ჩანთების შიგთავსზე მინიშნებით. "ტევადი ჩანთა" არც ლოცვანს სჭირდება და არც "ინტიმურ საგნებს". ის ალბათ წიგნების ტარებისთვისაა აუცილებელი. მაგრამ თავი დავანებოთ ჩანთის ტევადობას და ვიკითხოთ: მაინც რა არის ეს "სათადარიგო, ინტიმური საგნები?" -ჰიგიენური პაკეტი თუ რაიმე სახის კონტრაცეპცია? გაუგებარია. მაგრამ თუ ქალს ის სჭირდება, რა ქნას? - ლოცვანი ერთი ჩანთით ატაროს და ეს "ინტიმური საგნები" მეორეთი - "სიწმინდისა" და "უწმინდურების" რადიკალურად გასამიჯნად? გარდა ამისა, თუ ეს ქალი კაცთან შეხვედრას აპირებს, და სურს დაფეხმძიმებისაგან თავი დაიცვას, - ეს გარყვნილებაა?

მათი (ე. ი. "გონებაგახსნილი ქალების" - ნ. გ.)
იდეალი მამაკაცისა
გრძელ კიდურებზე და მაღალ ყელზე
დრომორჭმული და ფილოსოფიურად განწყობილი
თავი არის შემოდებული...

ღმერთო ჩემო! განა რამდენი ქალი ელტვის საქართველოში თუ დასავლეთში (ამასობაში ხომ ლექსში ჯერ ისევ საბჭოთა საქართველო და დასავლეთი ერთმანეთში აირია და ერთიან გარყვნილ თანამდროვეობად იქცა), ჰო, განა რამდენი ქალი ელტვის "ფილოსოფიურად განწყობილ" თავს, რომ ამის გამო განგაშის ზარებს შემოვკრათ? მე მგონი, აქ ის უფრო გამოკრთის, რომ პოეტს ფილოსოფიურად განათლებული კაცები ისევე აღიზიანებენ, როგორც "გონებაგახსნილი ქალები". ხომ ვთქვი წინა წერილში, რომ არ სწყალობს ბედი გონებასა და შემეცნებას საქართველოში. ხომ ხედავთ, თვით ერთ-ერთი ყველაზე რეფლექსიური თანამედროვე ქართველი პოეტიც კი როგორ ექცევა "გონების გახსნილობას".
ამის შემდეგ ლექსში ლაპარაკია მოხუცებზე, რომლებიც "წუწიანი თვალებით შურით აკვირდებიან ახალგაზრდების გარყვნილებას", და გრძელდება მორალის თვალსაზრისით სრულიად სამართლიანი (მაგრამ პოეტური სიღრმისა და ინტონაციისაგან, უბრალოდ, გემოვნებისაგან დაცლილი) დაგმობა ჩვენი ეპოქისა, რომელშიც "სიყვარულის მომხმარებლებმა ინდუსტრიად გადააქციეს" სიყვარული. და პოეტი კვლავ უბრუნდება სიყვარულის თემას, რომელიც ლექსის დასაწყისში დააფუძნა.
იგი გვიმხელს თავის (და არა მხოლოდ თავის, არამედ მთელი პატრიარქალური თემების) ფარულ ოცნებას:

მოდიდან გადავიდნენ ის ქალებიც, რომლებსაც სჯეროდათ:
- ვინც პირველად გაკოცებს კი არა,
სულ პირველად ვისთანაც გაივლი,
მთელი სიცოცხლე (სიკვდილამდე!) იმ ერთადერთის
უნდა იყოო!
ეს ახირება დაიმარხა იმათთან ერთად.

სხვათა შორის, ეს არანაკლებ იყო კაცების "ახირებაც", რომლის გაგრძელებაც გარდაცვლილ ქმრისთვის საგანგებოდ მოკვდინებული ცოლის თანჩაყოლება გახლდათ (უკანასკნელად, თუ არ ვცდები, XX საუკუნის პირველ ნახევარში დაწვეს ცოცხლად ამ წმინდა კოცონზე ერთ-ერთი ასეთი ცოლი). ჰოდა, ნამდვილად ახია ანა კარენინაზე, მადამ ბოვარიზე, ეფი ბრისტზე და სხვებზე, ასე ადრე რომ ამოხდათ სული! დიახაც, ბრძნულად ირჯებოდა ქართული მამაკაცური პროზა, არცერთი რომანის სათაურად რომ არ გამოიტანა მსგავსი გზასაცდენილი ქალების გვარ-სახელი და იმათი ბედისწერისა და გრძნობების კვლევას რომ არ შეალია ენერგია, რომელიც, ვინ იცის, რამდენი სასიყვარულო ურთიერთობისთვის დასჭირდებოდა!
(სამაგიეროდ, პოეტის მოთხოვნას პირნათლად ასრულებს ძიძია, რომელიც სწორედაც რომ პირველი კოცნის ერთგული დარჩა და თან ისე, რომ თვითონაც გადაყვა და გადააყოლა ქმარიც, სატრფოც, ხევისბერიც და ლამის მთელი თემიც).
ლექსის ავტორი კვლავ უბრუნდება იმას, რაც მას ამ ქვეყნად ყველაფერზე მეტად აინტერესებს, კერძოდ, უყვარს თუ არა ის სატრფოს სწორედ ისეთი, როგორიც არის:

- მე გიყვარვარ?! - მეე!
ანჯღრევს და ჩასძახის ძველმოდური სიყვარულით სნეული კაცი
სატრფოს თავისას
და თითქოს უნდა გულიდან და თვალებიდან რომ
გადასწმინდოს
ნანახიცა და გაგონილიც, წაკითხულიც, თვალმოკრულიც,
რადგან ახალი გრძნობა გაჩნდა: ვიდეოგრძნობა,
როცა, ვინც გიყვარს,
იმასთან მხოლოდ იმეორებ და იცხადებ ნანახსა
და ყურით გაგონილს.

"ვიდეოგრძნობა" მართლაც ძალიან ცუდია. ადამიანს ამდენი იდიოტური ვიზუალური ინფორმაცია რომ ელექება ფსიქიკაში და მერე კინოგმირების მიბაძვით რომ იწყებს ცხოვრებას. მაგრამ ამას მაშინ სჩადის, როცა პატარ-პატარა გრძნობების სარბიელზე მიმოძრაობს. საკმარისია, ნამდვილი სიყვარული დაატყდეს თავს, რომ ტელე-კინო გმირების მიბაძვისა კი არა "მიყვარხარ"-ის ამოლუღლუღების თავიც აღარა აქვს ხოლმე. ხოლო თუ ნამდვილი სიყვარული არ ეღირსა, იყოს მაშინ "ვიდეოგრძნობების" ამარა, თავისი უბედურებაც ეყოფა. ასე რომ, პრობლემა არის, ოღონდ, ღვთის წყალობით, არც ნამდვილი სიყვარული გამქრალა. მაგრამ გაცილებით უფრო დიდი უბედურება იმაში უნდა დავინახოთ, რომ კაც-პოეტს სურს თავის სატრფოს "გულიდან და თვალებიდან გადასწმინდოს ნანახიცა და გაგონილიც, წაკითხულიცა და თვალმოკრულიც". ხომ ცხადია, რომ აქ წყალს (ანუ ზედმეტ აუდიო-ვიდეო ინფორმაციას) ბავშვიც გადაყვება: ანუ ყველაფერი, რაც ამ ადამიანს ცხოვრების მანძილზე შეუძენია: ცოდნა, აზრი, წაკითხული წიგნები, მოგონებები, გამოცდილება და დარჩება რაღაც, ჩემის აზრით, შემზარავი ტაბულა რაზა. მაგრამ რა ვქნათ, თუ პოეტს სწორედ ამგვარი ერთიანი ანუ გონებრივ-ფიზიკური უმანკოება იზიდავს. ხომ ვთქვით ზემოთ, რომ "გონებაგახსნილობა" მის განცდაში ქალურობის პირველი მტერია. მაგრამ ვერ დავივიწყებთ, რომ ობიექტურად ერთხელ დედის მუცლიდან შობილი ადამიანი, მერე, როდესმე მეორედაც სულითაც უნდა დაიბადოს - ანუ პიროვნებად იქცეს. და ეს გზა რა განსაცდელებზე გადის, - მხოლოდ ღმერთმა იცის, რომლისთვისაც ამ შემთხვევაში სულერთია, ქალს ეხება საქმე თუ კაცს. ეს უპირველეს ყოვლისა, რელიგიური აზრია. მაგრამ თანამედროვე არარელიგიურ ხედვას, მით უმეტეს, ქართულს - ვერავინ დაუშლის, სასაცილოდაც არ ეყოს იგი. "მათ, ვინც შემთხვევამ აპატიოსნა, ტვინი აქვთ შერყვნილი, ხოლო ისინი კი, ვინც სხეული ძალუმად აღვაწეს, სულის თავისუფლებისადმი ტრფიალს იბრალებენ". ოღონდაც. ბოლოს და ბოლოს ქართველი პოეტი ქრისტე-ღმერთი ხომ არ არის, რომ ამდენი თავისუფალი ცხოვრებით მცხოვრები ქალის შემხედვარემ ერთმანეთისგან გაარჩიოს, სად გარყვნილებაა და სად უიღბლობა, სად ქარაფშუტობაა და სად ბედისწერა!
მას ისევ და ისევ ეს აინტერესებს: "- მე გიყვარვარ?! მეე?!"
ეს არის ვრცელი ლექსის რეფრენი, იმასთან ერთად, რომ "ბაირონი უკვე ვეღარ გაიღვიძებს" და სწორედ ქალების საყოველთაო გარყვნილების კონსტატაციას მოსდევს პოეტის ღაღადისი: ქრისტეს მეორედ მოსვლის, განკითხვის დღის, ქვეყნის აღსასრულის ხმობა:

დღეს გათენდი, განკითხვის დღევ,
"ხვალე", "ხვალეს" ნუ გვპირდები!

კი მაგრამ, სხვას ყველაფერს თავი რომ დავანებოთ, ბაირონი რამდენად გამოდგება "თავისუფალ სიყვარულთან" და "სექსუალურ რევოლუციასთან" დასაპირისპირებლად? ყველაზე მოკლე ბიოგრაფიული ცნობებიც კი "ინცესტსა" (ნახევარდასთან) და "ბისექსუალურობაზე" რომ ლაპარაკობენ?! ცხადია, იგი გენიალური პოეტია, და ასეთი პიროვნების ცხოვრება სხვა პრიზმაშია განსახილველი; უზარმაზარი შინაგანი ტემპერამენტის მართვა ძნელია. იგი ხან შემოქმედებაში გადაინთხევა და ხან ცხოვრებაში; მხოლოდ ობივატელი შეუდგება ასეთ პიროვნებათა გაზომვას მორალის ჩვეულებრივი სტანდარტებით. ისინი თავიანთი ტანჯვის ხარისხით იზომებიან. მაგრამ იმასაც ხომ ვერ გამოვრიცხავთ, რომ დიად შემოქმედთა "თავისუფალი სიყვარულები" ხელს უწყობდა "თავისუფალი სიყვარულის" საზოგადოებრივ ვეგეტაციას? ამით იმის თქმა მსურს, რომ საკითხი უფრო რთულია, ვიდრე "მენაპირე ვარსკვლავს" ეჩვენება. ამ მიწიერყოფნაში არც აბსოლუტურად ცუდია რაიმე და არც აბსოლუტურად კარგი. აბსოლუტური ღირებულებები იმქვეყნადაა. აქ კი, რაც ერთის მხრივ ცუდია, შეიძლება მეორეს მხრივ კარგი იყოს. და პირიქით. XX საუკუნის ადამიანი იმდენად მრავალფენოვან სიყალბესა და არაბუნებრიობებშია გამოხვეული, რომ ცხოვრება ათასნაირი გზით უწყებს გაშიშვლებას ანუ მკურნალობას. ერთი ამ გზათაგანი შეიძლება "თავისუფალი" და არა ცოლ-ქმრული სიყვარულიც იყოს. ვინ იცის. ყოველ შემთხვევაში, განსჯის ცალმხრივობას, სიგლუვესა და ზედაპირულობას ეს საკითხი ისევე ვერ იტანს, როგორც ადამიანური ყოფიერების სხვა წყევლა-კრულვიანი საკითხები. პოეზია ხომ ვერ იტანს და ვერ იტანს ამ (ლამის სოცრეალისტურ) დიდაქტიკას. ისე კი, როგორც არაერთხელ აღვნიშნე, ყველა პოეტი (და პოეტური სულის ადამიანი) იმით იტანჯება, რომ რაღაც ოდესღაც კარგი და წმინდა იყო და აღარ არის კარგი და წმინდა: უკვე დაზიანდა ან ზიანდება. ქალი იქნება, მდინარე თუ ტყე ("ეს ყვავილები, ეს ცა, მითხარით, არავის თქვენგანს არ ენანება?" გ. ტაბიძე). ასევე არაფრის მომტანია მხოლოდ წყევლა-კრულვა მანქანური ცივილიზაციისა, მით უმეტეს, როცა, ჩვეულებრივ, არავის უნდა არც საკუთარ მანქანაზე და არც ქალაქზე უარის თქმა. ვინც მართლა უარს ამბობს, მიდის კიდეც გამოქვაბულსა თუ ტყეში ინდოელი იოგებივით:

აქ უნდა იდგეს წინასწარმეტყველი
საღამოხანზე, ქუჩების ამ გადაკვეთაზე
და უნდა სწყევლიდეს ჩვენ მანქანურ ცივილიზაციას.

წინასწარმტყველებმა თავის დროზე ყველაფერი გააკეთეს, რაც შეეძლოთ, და გაფრთხილებებით აავსეს თავიანთი ტექსტები თუ ზეპირმეტყველებანი შესახებ იმისა, თუ რა არის მთავარი და სწორი. ახლა რამდენიც არ უნდა ვუხმოთ, აღარ აღიმართებიან მანქანებითა და მათი გამონაბოლქვებით გატენილ ჩვენს ქუჩებში. ახლა ჩვენ უნდა ვიტეხოთ თავი, თუ რა მოვუხერხოთ, როგორც მარტინ ჰაიდეგერი იტყოდა: "ტექნიკის პლანეტარულ მოძრაობას", მთელი დედამიწის განსაცდელად რომ ქცეულა. და ამის თაობაზე ძალიან ღრმა შეკითხვები და პასუხები არსებობს თანამედროვე მოაზროვნეთა ტექსტებში.
მანქანებისა და ხელსაწყოების ცივილიზაციის ერთი მიღწევა განსაკუთრებულ აპოკალიპსურ შეძრწუნებას იწვევს პოეტში: ეს არის გინეკოლოგია. კერძოდ ის, რომ ფეხმძიმე ქალს "თეთრხალათიანი" ექიმი სინჯავს:

ის იქ შევიდა, რათა თავისი შიშველი სხეული
კარგად დაათვალირებინოს თეთრხალათიანს,
რომ მისცეს ნება, იხილოს მისი გამოქვაბულები,
სადაც მოგვირისტებულ, თბილ სამფლობელოში
ყრმა პოეტს სძინავს.

"გასინჯვის" პროცესისთვის ნატურალისტური, საჯარო თვალის მიდევნება უფროა უხამსობა, ვიდრე "გასინჯვა".

და კაცს
"მოუნდება: ყვირილი კი არა,
. . . .
მოუნდება, რომ უშველებელ ანტენა-ხედ
გადაიქცეს იმისი ტანი
და ატორტმანდეს და იგუგუნოს
და მოუწოდოს წინასწარმეტყველს, რადგანაც იგი
არც უდაბნოს კარს,
არც ზღვის ქვიშაზე,
აქ უნდა იდგეს, ქუჩების ამ გადაკვეთაზე
და ქალს ელოდოს სინათლეგამომავალ სადარბაზოდან,
რომლის წიაღშიც
შუქითა და მანქანური ინტუიციით ყრმას დაეძებენ..."

ჯერ ერთი, გინეკოლოგიურ მაგიდაზე წოლითა და "გასინჯვით" ყველა ნორმალური ქალი თავად უფრო იტანჯება, ვიდრე ჩვენი პოეტი შეიძლება იტანჯებოდეს. მაგრამ მათი გრძნობები არ აინტერესებთ. მეორეც: არც ერთ ფეხმძიმე ქალს (და არც მის მეწყვილეს) არავინ აძალებს, გინდა თუ არა, ექიმს გაესინჯეო. შეუძლია, პირადი რისკით, შინ სახლში ან ბოსელში იმშობიაროს; მთის ცივილიზაციის ამ ტრადიციას ხომ ორიათასწლიანმა ქრისტიანობამაც უკანასკნელ ხანებამდე ვერაფერი დააკლო. რა შუაში არიან "წინასწარმეტყველები", წარამარა ჩვენს ცივილიზაციაში, ჩვენი პრობლემების, (მათ შორის გინეკოლოგიურის), გადასაჭრელად რომ ვეპატიჟებით! სხვათა შორის, ბავშვთა და მშობიარეთა სიკვდილიანობა იმ ძველ საუკუნეებში ასგზის უფრო ხშირი იყო. მაგრამ პოეტს ამაზე მეტად თავისი ნატიფი გრძნობების შებღალვა ადარდებს. და ისევ და ისევ მთელი ლექსისა (და საუკუნეების) მანძილზე "აჯანჯღარებს და ჩასძახის სატრფოს თავისას: "_ მე გიყვარვარ?! - მეე!"
და ბარემ აქვე რომ მოვამრგვალოთ სიყვარულის პრობლემა ბესიკ ხარანაულის ამ ლექსში (და საერთოდ პოეზიაში):

განა რამდენჯერ შემიღია
გლეხის ქოხის მოწყალე კარი?
სითბო... ბავშვები...
ქალიშვილი,
მაგიდას რომ სუფრას აფარებს...
ნეტავ ეს მეჯდეს სასთუმალთან,
ღამეს მითევდეს,
სველ ჩვარს მადებდეს
გახურებულ შუბლზე სიფრთხილით
და ძილში დამფრთხალს
...
დამიყვავებდეს,
თავს ბალიშზე მომიბრუნებდეს.
(„წრეში")

(კი მაგრამ, ნუთუ მართლა ასეთი შეუძლებელი იყო გლეხი გოგონას ცოლად შერთვა?)

კაცს უნდა, რომ მისი იყოს
ქალი მთლიანად!
("მენაპირე ვარსკვლავი")

ნეტავ ქალს რაღა უნდა? ხომ შეიძლება ესეც გახდეს ოდესმე (ქართველი) პოეტის საფიქრალი? სხვათა შორის, რა განსაცვიფრებელიც არ უნდა იყოს, ქალსაც იგივე უნდა, მაგრამ აბა რას იზამს? ვერც კი გაბედავს თავისი ინსტინქტებისა თუ გრძნობების განხმოვანებას. შეიძლება გრძნობს, რომ ეს სურვილი მთლად სამართლიანი არ არის. "შენ ჩემს ხელებს იკრავდი მკერდზე, მე კი ხელისგულებში ეკლები მქონდა" - კი შეიძლება წავიკითხოთ თანამედროვე ქართველ პოეტი ქალების ლექსებში მსგავსი წამოკვნესანი, მაგრამ ეს ამოკვნესები ისევე უყურადღებოდ რჩება, როგორც "ეკლები" მათ "ხელისგულებში".
ან ეს "მთლიანად" (კურსივით რომაა დაბეჭდილი _ მაქსიმალური მნიშვნელობით დატვირთვის ნიშნად) რაღას შეიძლება ნიშნავდეს! "კაცს უნდა რომ მისი იყოს ქალი "მთლიანად": ესე იგი სულით, სხეულით, ფიქრებით, სიზმრებით, დროით და ა. შ. წეღან (წარმოსახვაში) ხომ უკვე გადასწმინდა "ყველაფერი" თვალებიდან, გულიდან, გონებიდან, ყველაფერი - განცდილი და გაგონილი, რათა ამ პირველად სისუფთავეში მხოლოდ თვითონ ჩაბეჭდილიყო (ცხადია, არა ანალოგიური სიწმინდით). მაგრამ სხვას ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, აბა, ახალ დროში როგორღა უნდა მოხერხდეს ეს, როცა ქალი მუშაობს და ოჯახს მთლიანად თუ არა, ნახევრად მაინც არჩენს! ან მთელი დღე როგორ დაუთმოს ქმარს, ან, მთელი პროფესიული ცოდნაც თუ გადაუწმინდა გონებიდან, როგორღა იმუშაოს?! აი, არ იმუშაოო, რომ უთხრან, კიდევ რაღაც ლოგიკა იქნებოდა.
აქვე ისიც უნდა ითქვას, რომ ყველა კაცის სახელით ლაპარაკი არ არის მაინცა და მაინც მართებული.
აი, რ. მ. რილკეც კაცი იყო, მაგრამ ამბობდა, თუკი რამეა დანაშაული, ის არის, რომ კაცი მთელი ისტორიის მანძილზე ქალს თავის საკუთრებად რომ განიხილავდა: ფლობის საგნად; რომ არ ცდილობდა, მისთვის მიენიჭებინა ის თავისუფლება, შინაგან ზრდას, პიროვნებად ქცევას თუ შემოქმედებას რომ სჭირდებაო. თანაც, ნეტავ რომელი კაცია ამ ქვეყნად, ქალის დასაკუთრების, ფლობის უფლება რომ ჰქონდეს, ვინ მიანიჭა მათ ეს უფლებაო: "სად არის კაცი, უფლება რომ ჰქონდეს ფლობისა?!" კიდევ იმას ამბობდა: "ცოლქმრობა ერთმანეთის თვალებში ყურება კი არ არის, ერთი მიმართულებით ყურებააო". აი, ასეთი მკრეხელური აზრები აქვს სხვა ქვეყნებში მრავალ გამორჩეულ კაცს, და ასე იქმნებოდა ე.წ. დასავლური დემოკრატიის ერთ-ერთი მთავარი ღირებულება: ქალის უფლებები, ე. წ. გენდერული წონასწორობის იდეა. აქ კი, თუ თვალს გავადევნებთ ქალისა და სიყვარულის თემას ბ. ხარანაულის პოეზიაში, საქმე მაინცადამაინც სანუგეშოდ ვერ გამოიყურება:

სიყვარულში მე ვისწავლე მხოლოდ ანბანი -
იმის იქით აღარ წავედი,
რადგანაც მივხვდი,
რომ ანბანს მერე იწყებოდა უაზრო ცოდნა
. . .
სიყვარულში მე ვისწავლე მხოლოდ ანბანი
ღამის ანბანი... მთვარის ანბანი,
ანბანი ხანჯლის და სიშმაგისა.
("წუთები და წამები", 1986)

ვინც ისე გიყვარს, რომ მზადა ხარ
ხანჯალი ჩასცე...
("მენაპირე ვარსკვლავი")

არ ჩაუციათ, თუ რა! სამწუხაროდ, ჩნდება ეჭვი, რომ ამგვარ ვნებებში პატრიარქალური თემის სტანდარტები საფანელად ედება ინდივიდის არასრულფასოვნების კომპლექსს და მას ოტელოს, რაგოჟინისა და სხვა მსგავს მიჯნურთა სისხლიან სიშმაგეში სიყვარულის საკრალურ სიღრმეს ამოაკითხვინებს.
ბაირონი კი, რა თქმა უნდა, უკვე აღარ გაიღვიძებს და კიდევ ორი ახალი მიზეზის გამო. პირველი იმის გამო, რომ:

წინ გადმოიწიეს სნობისტურმა ჟანრებმა:
რომანმა და კინომ და იმათმა ავტორებმა,
ყაბზობაშეყრილმა "ფირმა-მამაკაცებმა",
სული ამოართვეს ელიტარულობას
და საშუალო მომხმარებლის მაამებლად იქცნენ.

აქ ის რომ იყოს ნათქვამი, თავშესაქცევმა მასკულტურამ მოახრჩო ნამდვილი, "ელიტარული" ხელოვნებაო, ვინ ნორმალური არ დაეთანხმებოდა! მაგრამ, არა: "რომანი და კინო" და მათი ავტორები, როგორც ასეთნი, ანუ: ჰერმან ჰესე, თომას მანი, ფელინი, კუროსავა, ფოლკნერი და სხვები! (მაინც რა „ყაბზობა" ანუ კუჭშეკრულობა სჭირდათ ასეთი! - ქალების „გონებაგახსნილობისა" არ იყოს).
მეორე მიზეზი, რატომაც ბაირონი აღარ გაიღვიძებს, ის გახლავთ, რომ ბრიტანეთის ფეხბურთელთა ნაკრების წევრებში თეთრკანიანების გვერდით ფერად-თუ-შავკანიანებიც გაჩენილან!
მაგრამ ჯერ ისევ წყევლა! ამჯერად ბრიტანეთი უნდა დაიწყევლოს იმის გამო, რომ "თავისი ენა მოახვია სხვა ერებს თავზე".

მრავალთშემჭმელი ალბიონი
შეიჭმება მრავალთაგანვე
და იმავ ენით დაიწყევლება,
რომელი ენაც მოახვია სხვა ერებს თავზე.
რასაც მიჰყვა და რაც უყვარდა, ბრიტანეთი
იმან დაღუპა.
ჯერ მარტოოდენ ფერი შეემღვრა
ერთი ფერის ლომ-ბიჭებით აღარა ჰყავს შედგენილი
ფეხბურთის გუნდი,
რადგანაც მუდამ სასიყვარულო საქმეებში თავისუფლების
მოყვარე იყო.
ეს ყოველი კი
სიმდიდრისა და ეგზოტიკის ტრფიალმა დამართა
ვაჭრობისმოყვარესა და თვითდაჯერებულს."

ვთქვათ, "სასიყვარულო საქმეებთან" კი არა, სიყვარულთან გვაქვს საქმე, მაშინ აქვს მნიშვნელობა კანის ფერს? ეტყობა, მაინც აქვს, და დეზდემონას ეს უნდა გაეთვალისწინებინა, თუ კეთილდღეობა სურდა. ასე რომ, აღარა აქვს აზრი შეკითხვას: რა იცის ლექსის ავტორმა, ბრიტანეთის ფეხბურთელთა გუნდის ფერადკანიანი წევრები - შერეულ ქორწინებათა ნაყოფები _ მშობელთა ურთიერთსიყვარულის შედეგად მოევლინნენ ამ ქვეყანას თუ "სასიყვარულო საქმეების" წყალობით? უფრო სერიოზულად კი ბაირონის სამშობლოში ისე, როგორც მთელ დასავლეთში, დღეს ამას რასიზმი ჰქვია და შერეული ქორწინებანი და ამის შედეგად „ფერის ამღვრევა" კი არ ითვლება „დაღუპვის" საწინდრად, არამედ - რასიზმი.
გარდა ამისა, ვთქვათ ბრიტანეთი მართლაც იღუპება, - ჩვენ რაღა გვემართება, თავზე გვაქვს ქვეყანა დაქცეული და ნაგავში ვსხედვართ, თანაც არც პროსტიტუციით ჩამოვრჩებით იმ "მდიდარ" ქვეყნებს და ნარკომანიით ნამდვილად ვჯობივართ. ასე რომ, ისეთმა ფურმა დამწიხლოს, ჩემზე მეტს რომ იწველისო, თორემ მთელი კაცობრიობა და დასავლეთიც რომ კრიზისშია, ამის კონსტატაცია-ანალიზით, მართლა ღრმა ანალიზით, ჩვენ "დაღუპულ" დასავლეთთან ვერ მოვალთ.
შემდეგ ამერიკის ჯერ დგება, რომელსაც

ის აწერია სახეზე, რაც გულში აქვს
სიმდიდრე!
ხოლო მდიდარი ძნელად შევა სასუფეველში.

მოსაწონია, ამერიკის უბედურებაც რომ აღელვებს პოეტს, მაგრამ ის ღატაკი და მათხოვარი ადვილად შევა ნეტავ სასუფეველში, რომელიც დღე და ღამ სიმდიდრეზე ოცნებობს და განუწყვეტლივ იღებს მოწყალებას იმ მდიდრებისაგან, რომლებსაც თან აგინებს და სწყევლის?
ასე გავედით ლექსის ბოლოში, სადაც საყოველთაო ღამე ჩამოწვება და სადაც, რა თქმა უნდა, ბაირონი ვერაფრისდიდებით ვეღარ გაიღვიძებს.

რადგან ყოველი მიაქვს ღამეს თავის ბუნაგ,
ბანჯგვლიანს, ჭკვანაკლულს, მომრევს ყველაფრისას.

თუ ეს აპოკალიფსური, ანუ პოეტის მიერ ვნებიანად ნანატრი და მოხმობილი განკითხვის დღის ღამეა, რატომღაა "ბანჯგვლიანი და ჭკვანაკლული"? ის ხომ მეორედ მოსული ქრისტეს ელვარე სამართლის ჟამი უნდა იყოს?
არ ვიცი.
მაგრამ ეს ყველაფერი, რაც აქ ითქვა, - ანუ თანამედროვე ცივილიზაციის მთელი სიმახინჯე და დაცემულობა - ზიზღითა და ცინიზმით წარმოსახული "პოეტები", "სპორტსმენები", "სუპერვარსკვლავები", "მოხუცები", "სნობისტური ჟანრები", რომანისტები, კინორეჟისორები, "გონებაგახსნილი ქალები", "ფილოსოფიურად განწყობილი კაცები" და ა. შ. და ა. შ. ასე წინასწარმეტყველურად ჩანს იმ ადგილიდან, სადაც "ღამე არ იცის" ანუ სადაც მარადი სიფხიზლეა, ანუ იქ, სადაც კაშკაშებს "მენაპირე ვარსკვლავი" ანუ ლექსის ავტორი. სამწუხაროდ, ასეთი ნაპირი ზოგჯერ პროვინციის საზღვარს ემთხვევა.


* * *
რატომ მივიჩნიე საჭიროდ ამ წარუმატებელი ლექსის მეტ-ნაკლებად თანმიმდევრული აზრობრივი განხილვა, ლექსისა, რომლის ერთიანი ესთეტიკაც (პუბლიცისტური სათქმელი და ინტონაცია, "მამხილებელი" პათოსი, კონსერვატული სტერეოტიპები, ღირებულებათა ეკლექტიზმი და ა.შ.) თითქოსდა რადიკალურად უპირისპირდება ბესიკ ხარანაულის მთელს პოეზიას?!
ერთი არსებითი მიზეზის გამო:
ლექსი გვიჩვენებს შემდეგს: როდესაც პოეტმა დატოვა თავისი ნამდვილი არეალი - უშუალო, პირადი გამოცდილების სფერო, სადაც პირველად საგნებთან ინტიმურ ურთიერთობაში იგი უმეტესწილად აღწევდა გამოსახვის სიზუსტესა და სიღრმეს, - და გადაინაცვლა ისეთ ზოგად სინამდვილეში, - როგორიცაა თანამედროვე ეპოქა და კაცობრიობა - კერძოდ, დასავლეთი - იგი ჩავარდა ცალმხრივობაში, ზედაპირულობასა და ლოზუნგურ ტრაფარეტულობაში. დაიკარგა მისთვის დამახასიათებელი ღრმა სევდის, ტანჯვის, ფიქრის, თანაგრძნობისა და განუსჯელობის ტონალობა. პოეტი, რომელიც, ჩვეულებრივ, თავისუფალი იყო პოეტთა ტრადიციული ნარცისიზმისაგან, "სხვების" განსჯის, განკითხვისა და მხილების ვნებისაგან და საკუთარ თავს მხოლოდ ტანჯვის უფრო მეტი უნარის გამო ანიჭებდა "სხვებზე" უპირატესობას ("ერთი ცრემლით მეტი ვარ თქვენზე"), აქ - ცალი თვალით მხედი, ცინიკური მოსამართლის მანტიას ისხამს.
თანამედროვე ეპოქაზე, ცივილიზაციასა და კაცობრიობაზე საუბარს ღრმა ფილოსოფიური და სამოქალაქო განათლება სჭირდება, სჭირდება იმ კრიტიკული ანალიზის ცოდნა, რასაც თავად დასავლეთი ახორციელებს საკუთარი თავის მიმართ, რათა ამერიკა თუ ბრიტანეთი მხოლოდ სიმდიდრის, მომხვეჭელობისა და გარყვნილების კერად არ დავინახოთ, როგორც გვასწავლიდა საბჭოთა იდეოლოგია: რათა არ დაგვავიწყდეს, რომ დასავლეთია ის ლიტერატურაც, ხელოვნებაც, აზროვნებაც, რომელსაც ჩვენ - საბჭოთა მოქალაქეები ვეწაფებოდით, ის დიდი ქრისტიანული იმპულსიც, თუნდაც მხოლოდ დედა ტერეზას რომ მსჭვალავს, ისევე, როგორც საბჭოთა სინამდვილე არ იყო მხოლოდ ველური ბოლშევიზმის საუფლო, არამედ ის ადგილი, სადაც მიუხედავად სინამდვილის მთელი კოშმარულობისა, სული მაინც ახერხებდა კულტურისა და ხელოვნების შექმნას და აზროვნებას.
მთავარი კი ეს არის: ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი თანამედროვე ქართველი პოეტის ეს ლექსი ("მენაპირე ვარსკვლავი") გვიჩვენებს, რომ დასავლეთთან მიმართება დიდხანს დარჩება არა მხოლოდ მასის, არამედ ქართული კულტურის დილემად; რომ ჩვენ ასეთი მენტალობის წყალობით დიდხანს დავრჩებით განაპირას და ხან რასიზმს ჩავუცვივდებით კლანჭებში, ხან ქსენოფობიის სხვადასხვა ფორმებს, ან ყველაფერს ერთად და კიდევ მრავალ მსხვერპლს შევწირავთ თანდაყოლილ "მაჩოისტურ" მენტალობასაც.
ეპოქის საბედისწერო ქარაფშუტობასა და ზედაპირულობას, დიდი გრძნობების სიკვდილს შემოქმედმა ისევ და ისევ მხოლოდ საკუთარი სიღრმე, დიდი განცდა და თანაგანცდა, მშვენიერის, წმინდასა და დაუცველისადმი უღალატო ერთგულება შეიძლება დაუპირისპიროს და არა, როგორც თომას მანი იტყოდა, "ეშმაკის ყინულოვანი მუშტი". პოეტის ძალა მისი ტანჯვის უნარსა და დაუცველ სისათუთეშია, რაც თავად ბესიკ ხარანაულს მშვენივრად მოეხსენება. ხოლო როცა ეს აღარაა ხოლმე საკმარისი, მაშინ ერთიღა რჩება: მოქალაქეობრივი თავდადება: როგორც გააცნობიერეს ეს გადამწყვეტ წუთებში ილია ჭავჭავაძემ, ემილ ზოლამ, თომას მანმა, ჰაინრიჰ ბიოლმა თუ მრავალმა სხვამ... და რაც დღეს ჩვენთან ჩვეულებრივ ან ანგარებიანი პოზაა ან შეუძლებელია.


1995 წ.

??????