ჩვენი სიამტკბილობის მეგობარმა შიო მღვიმელმა (1866-1933) თავისი ხარკი მოიხადა მებრძოლი პოეზიის წინაშეც.

ეს ხაზი შიოს შემოქმედებაში- შეუმჩნეველია. 

მე ერთ დროს „დავიწყებულის და გამორჩენილის“ სათაურით მინდოდა გამომეცა ის პოეტები, რომელნიც, ასე თუ ისე, ჩრდილში იყვნენ მიმსხდარნი. დავბეჭდე მხოლოდ ლექსების ორი წიგნი: ლადო ახობაძის ლექსები (1913 წელს აიკრძალა) და სოლო გოშაძის ლექსები (1927 წ.). დაუმთავრებელი დამრჩა: ბ. ახოსპირელი, განდეგილი, მ. ლელაშვილი, კორტოხა (ძიმისტარაშვილი), გ. დვანაძე, რ.

ალისუბნელი (ჩიკვაიძე), მ. გორდაძე, ლ. დარჩია.

თანამედროვეობამ ბევრი სახელი აღადგინა. ბევრი მტვერნასვამი ფოლიანტი გამოამზევა. სიტყვის ოსტატებისადმი ასეთი შეუნელებელი მზრუნველობა ჩვენი ეპოქის დამახასიათებელია.

ამჟამად შიო მღვიმელზე მინდა ჩამოვაგდო სიტყვა.

„მის სკოლაში ვინ არა ვართ ნასწავლი!“

შიო მღვიმელის ლექსები მარტო ბავშვების სიყვარულის თემატიკით არ განისაზღვრება. 

აბა, ვინ წარმოიდგენს,- ვისაც შიო უნახავს უკანასკნელ ხანებში, - რომ ამ წყნარ ადამიანში ოდესღაც მებრძოლი სული ტრიალებდა, ვინ წარმოიდგენს, რომ ის მსუბუქფრთიან და მობიბინე საბავშვო ლექსებთან ერთად, პარალელურად მოზრდილებსაც უმღეროდა, ვინ წარმოიდგენს, რომ მისი მწვავე ლექსების იერიშები ბრძოლისკენ, თვითმპყრობელობის დამხობისკენ და უკეთესი მომავლის შექმნისკენ იყო გამიზნული. 

შიოს გლეხი არა ჰგავს რაფიელ ერისთავის „სესიებს“ და „ბერუებს“, რომელნიც ჰგოდებენ, სჩივიან, მოსთქვამენ, მაგრამ ჯადოსნური წრიდან გამოსავალს ვერა ჰხედავდნენ.

მაგრამ შიოს გლეხს მომავლის იმედი მაინც აცისკროვნებს… იგი მოუწოდებს ქარიშხალს.- ბრძოლის ამ სიმბოლოს- და ყველა „ბედშავსა და დავრდომილს“ ხელში მახვილს აძლევს ძველი წესწყობილების გულში ჩასაცემად. 

შიოს ლექსიკა ძალიან მარტივია. სევდა, ნაღველი, ვარამი, ტანჯვა, ბოღმა, შხამი, კვნესა… ეს თემატიკური არე დამახასიათებელია იმ დროის ყველა დიდი პოეტისათვის. ამ სიტყვებით გამოხატავდნენ თავიანთი სულის ქენჯნას, აქ იგულისხმებოდა ძველი უკუღმართობა, შავბნელი წარსული, „ჩაბალახახდილი სამშობლო“, რომელიც ცარიზმით უღელქვეშ გმინავდა და იტანჯებოდა. 

შიოს მასწავლებელი ნიკო ლომოური იყო, საუცხოო მწერალი და გულწრფელი პატრიოტი. შიოს ესმოდა ლომაურის მოთხრობის გმირის - გიგო ღრუბელაშვილის- „ქადაგად დაცემა“, სადაც ასეთი აზრებია გამოთქმული: „… ეჭვი არ არის, მალე სხვებიც დაადგებიან ჩემს გზას და ოცი, ორმოცი წლის ამგვარი მოღვაწეობით ხალხის მდგომარეობას, თუ სრულიად არა, ბევრნაირად მაინც გავაუმჯობესებთ. მერმე შეიძლება რაიმე დიდმა შემთხვევამ აწინდელი საერთო ვითარება ძირფესვიანად შესძრას, შეარყიოს, მაშინ ჩვენც გავიბერტყავთ მშვიდობიანობის მტერსა და თავგანწირულ მამულისშვილებად გამოვალთ ბრძოლის ველზე.

აბა მობრძანდით მაშინ, მტარვალებო, და თქვენის ცოცხალის თავით დაგვიდექით წინა. გიჩვენებთ მაშინ თქვენს სეირსა, თქვე შეჩვენებულებო თქვენა!…“

ნიკო ლომოურის ეს წინასწარმეტყველური მონოლოგი მთელი მაშინდელი ხალხოსანთა იდეების გამომსახველია. შიო ტრიალებდა ამ წრეში, ითვისებდა მათ აზრებს და თავისი ლამაზი ლექსებით ხალხას ბრძოლისაკენ იწვევდა.

ნიკო ლომოურის გარდა შიო დავალებულია ს. მგალობლიშვილისაგან, 

ი. გოგებაშვილისაგან, შიო დავითაშვილისაგან, ლიტერატურულ სერობას უსხდნენ შიოს თანამოინახე რაზიკაშვილებიც: ვაჟა, თედო, ბაჩანა, სანდრო. აი, ის წრე, სადაც დავაჟკაცდა შიოს ფანტაზია და მის მიმართულებას სწორი გეზი მიეცა. ის პოლიტიკური სიმახვილე, ის სოციალური უთანასწორობის პრობლემა, რომელსაც გამოსჭვივის სიოს ლექსებში, პოეტს ბალღობიდანავე ჩაენერგა გულში.

შიომ ძალიან ადრე დაიწყო ლექსების წერა და, როგორც ნიჭიერმა მწერალმა, ადრევეც მიაქცია ყურადღება. მისი პირველი ლექსი 1885 წელს დაიბეჭდა ივანე მაჩაბლის „დროებაში“, შემდეგ იგი თანამშრომლობდა „ივერიაში“, „თეატრში“, „საქართველოს კალენდარში“, სადაც თავის საგმირო ლექსებთან ერთად, ათავსებდა ხალხში შეკრებილ შაირულ საგანძურებსაც. ასეთ ლექსებს შიო აწერდა თავის მეორე ფსევდონიმს: ზ ა ყ ე ლ ი.

შიოს სახელი ხელად გახმაურდა მეგობართა წრეში. შიომ მაშინ უფრო გაითქვა სახელი, როცა მუშა პოეტის- ი. დავითაშვილის გარდაცვალების გამო, გორელ ხელოსანთა სახელით ილიას „ივერიას“ ლექსი გაუგზავნა. ადგილობრივი გაზეთებიდან, ახალგაზრდა პოეტზე (მაშინ შიო 20 წლის ჭაბუკი იყო) პირველი გულთბილი სიტყვა ჟურნალ „თეატრმა“ მიუძღვნა: ფოსტის განყოფილებაში ვკითხულობთ: 

„გორში. ბ-ნს ზაყელს, თქვენი ლექსები მივიღეთ.

იმედი გვაქვს კვლავაც არ დაგვივიწყებთ. თხოვნა თქვენი აღსრულებული იქნება, მხოლოდ პირველ იანვრამდე. ერთი მეგობრული რჩევაც. თქვენ, ჩვენის აზრით, უფრო გემარჯვებათ მოკლე ლექსების წერა, მაგაში იქნება თქვენც დაგვეთანხმოთ და ამიტომ ძმურად გთხოვთ და მეგობრულად გირჩევთ, ჯერჯერობიტ თავი დაანებეთ დიდი ლექსების წერას… გზას ნუ აუხვევთ თქვენს მოკლეს მარტივს და გრძნობით სავსე აზროვან ლექსებს (ხაზი „თეატრისაა“. ი.გ.), გვერწმუნეთ, რომ ცუდს არაფერს გირჩევთ“ (იხ. „თეატრი“; 1886 წ., #34). 

აი, ასეთი ხოტბით დააჯილდოვა ჟურნალ „თეატრის“ რედაქციამ ახლგაზრდა შიო, რომელიც თავის „მოკლე, მარტივ და გრძნობით სავსე აზროვან ლექსებით“გორიდან ესიტყვებოდა ვალერიან გუნიას ჟურნალს.

ეს „სიმარტივე და მგრძნობრლობა“ ნათლად გამოკრთის შიოს საბრძოლო ლექსებში…

ჩვენი პოეტის ყოველი ლექსი გულიდან ამოდის.

„სამშობლო გულთან, გულით სამშობლოსაკენ“-ამბობენ ესპანელები. შიოს ლექსები ამ მგზნებარე და კეთილშობილური გრძნობით არის გამთბარი. იგი მკითხველს სიმხნევეს და გულადობას უნერგავს.

მისი ლექსი მტკიცეა, ენა-დახვეწილი, რითმა-მოდუდუნე. მან ხალხური ლექსების უბრალოება აიყვანა უმარლეს კვერნაქზე და გზა მისცა სანავარდოდ. 

შიო დიდი გზნების და ტემპერამენტის ოსტატია, შეურიგებელი მებრძოლი, თავისი ქვეყნის ერთგული შვილი, სამშობლოს სიყვარულით ანთებული ჭაბუკი.

ასეთია შიო მღვიმელის აბჯარგადაცმული მოქალაქეობრივი ლექსები მოზრდილთათვის.