ვაჟა–ფშაველა

გაზიარება

ივანე კოტორაშვილის ამბავი

(კარახელის ნაამბობი)

გული აღარ სძგერს ძველებრივ,

აღარც რო ჩქამობს ნაღარა,

აღარ ღირს ჩალის ფასადა

ჩემი სიტყვა და ჭაღარა.

მეტყვიან: ყრილობაშია

რატომ დავდივარ აღარა;

რისთვის წავიდე, უმისოდც

გული ნაღველმა დაღარა.

მე გარეთ რაღა გამიყვანს,

ძველის ამბების მნახველსა;

ვინღა დაეძებს ამ დროში

კაცობას, ანუ სახელსა;

კახი ჩვენ გვეუცხოვება,

ჩვენც ვეუცხოვეთ კახელსა.

ახლანდელების ყრილობას

რაღა ყრილობა ჰქვიანო:

ვინ იცის, რას გადასცემენ,

ვინ იცის, რას სჩადიანო;

ლანძღვა-გინების „ალავერდს“

ურთ-ერთთან გადადიანო.

ვითომ იმასა ფიქრობენ,

უფრო რა არგებს სოფელსა, –

ან ემხრობოდენ სიტყვასა

მათთვის კეთილის მყოფელსა?!

არა. თუ კბილ-მოსაჭიდი

გაუჩნდა ერთსა სხვასთანა,

მირბიან თავ-გადაგლეჯით

სუდია-ნაჩალნიკთანა.

ჩივიან, ფიქრად ისა აქვთ,

ერთმა მეორე გათელოს

და ამით კაი ბიჭობა

ვითომ „თავის მტერს“ აჩვენოს.

დიახ „მტერს“ – ქათმის მომკვლელსა,

ან ერთი კვერცხის გამტეხსა, –

თუ ნება მიეც, უროთი

თავში ჩაურჭობს სატეხსა.

აი, ეს თქვენი დროება,

აი, ეს თქვენი ნამუსი.

ჩემი დრო ახლანდელთანა

სადარად არის აფსუსი.

ერთა ქალაი გავზარდე,

მის მეტი არც-რა მყოლია,

ისიც მე როდი მიგონებს,

ეშმაკმა აიყოლია.

მე კაცსა ვრთავდი კაცის ფერს,

ის კი სხვამ დაიყოლია –

ერთმა ვიღაცა უტვინომ,

ჯიში არ აქვს და გვარია.

იმის ქცევამა უფროცა

ჭკვა-გონებიდამ ამრია.

მე იმას ვეღარ ვიშვილებ,

ახლა ის ჩემთვის მკვდარია.

ის სახლში როგორ მივიღო,

როგორ გავუღო კარია!

წავიდეს, იუდის კერძი,

წყალმავე ზიდოს წყალია.

ეჰ, მორჩა ძველი დროება,

უკეთურობამ დალია.

სად გაქრა ასე უცბადა

მისი გზა, მისი კვალია?!

ცხოვრებამ ფერი იცვალა,

დაბრუნდა ცოდო-ბრალია.

სად გაგონილა ძველს დროში

ასეთი ყოფა-ქცევაო,

დედ-მამის უკითხავადა

კაცისად გადასევაო

ქალისა, მეტიღა გინდა

ჭკვა-გონის გადარევაო!

ძველად ერთ-ურთი გვიყვარდა,

დანდობაც იყო მეტია;

ახლა ხალხს ღმერთი გაუწყრა,

თავზე დაესხა რეტია:

თუნდ აიაზმა ასხურე,

თუნდა დაარტყი კეტია;

იმისთვის ორივე ესა,

თუ დაიჯერებ – ერთია.

კაცს ახლანდელს დროს ქვეყნისთვის

თავი ვერ გაუმეტია.

გულის და გონების კარი

ურდულით დაუკეტია,

და კაცად იმასა სთვლიან,

ვისც ფული მოუხვეტია.

ჩემ დროს სად იყო ამდენი

ფული და იმის ჩხრიალი?

მაგრამ პურ-ღვინოს, გეშველოს,

ყელში ჩაჰქონდა ხრიალი.

ზოგი სიბერით კვდებოდა

და არ ენახა ტიალი

ფული, – ეგ თქვენი ხატ-ღმერთი,

ეგ თქვენი წყლულის მალამო.

სად გაჰქრი, ძველო დროებავ,

ძველო ძმობავ და სალამო?!

ძველს დროში თოფი და ხმალი,

გული – კლდე გაუტეხელი,

და ერთმანეთთან სავალად

წყალს ხიდი ჩაუტეხელი –

აი, იმ დროის ელფერი,

მისი მადლი და დიდება!

ახლა რას ვხედავთ მის ნაცვლათ,

ან გული რისგან მიკვდება?

გულში ჩამკვდარა სილაღე,

მის ნაცვლად ჯავრი დიდდება.

– ეგ მართალია, ბიძიავ,

მაგრამ ამბობენ იმასა,

რომ ძველს დროს თუმცა ფულითა

არა სჭედავდით ქისასა,

ბარაქას ვერვინ ასწყავდა

ბარისასა და მთისასა,

ვერ უდიოდა ქვეყანა

მოწყალებასა ღვთისასა,

თან რომ იტყვიან სიმცირეს

წინანდელ კაცთა ჭკვისასა:

თუმცა ცულს ქვისას ჰხმარობდენ

და საკვეთელსა ხისასა,

ხარს მიათრევდენ დანასთან

და არა ხართან იმასა.

– დღეს სადღა ჰნახავ, რას ამბობ,

იმ ჩემი დროის რკინასა?

სუყველამ ფერი იცვალა,

სუყველა იშლის ბინასა.

სად ჰპოვებ ახლა ძველებურს

მჭედელსა, ხმლისა მკვერავსა,

ან ტყვია-ხმალის შეუვალს

ლურჯის ბექთარის მკერავსა?

დღევანდელს ჩირთი-ფურთებსა

დაარქვით ჭკვა და გონება.

თუ ჭკვამ იმატა, მაშ ხალხის

გული რიღასთვის ღონდება?!

მის გული, ძველად ამაყი

თანდათან რადა მონდება?

შორს რად მივდივართ: აგერა

ძველი ბეღელი, ნგრეული;

წაიღე ბარი, წერაქვი

და გაუსინჯე სხეული:

კაცი იქნები და ცოტას

ააფხვნი კირით ნაგებსა!

ბევრს სხვას გიამბობ, თუ მისმენ,

ძველთა გმირობის ამბებსა.

– თუ მაგრე კარგნი იყავით

და მტკიცე გქონდათ პირია,

რისთვის დაჰღუპეთ ქვეყანა, –

გამოუთხარეთ ძირია?

– დავსუსტდით, მტერთა სიმრავლემ

გატეხა ჩვენი მხნეობა

და, როგორც ჰხედავ, მოწამლა

ქართველთა კეთილდღეობა.

ერთს გეტყვი: ერის უფროსთა

სჭირდათ ავი რამ ზნეობა.

ბოლოს ჟამს გლეხნი ვიბრძოდით,

მტერს არ უშვებდით სახლშია,

და ამ დროს წარჩინებული

გამოჩნდებოდა ხალხშია.

უყურებთ – შაზიკულია

ზინზილით ათასფერითა

და მოძმეთ გასაწვრთნელადა

მობრძანდა ხელში კვერითა.

ჩვენ გვიკვირს, ეგ ზინზილები

მიიღო ვისა ხელითა?

უსირცხვოდ შემოგვიტევდა:

„დაემორჩილოთ სჯობია!“

და ჩვენც ვმორჩილობდით… ის თურმე

ქვეყნის მუხანათს სძმობია.

ჩვენც რომ უსმენდით ჩვენს ძმასა,

ადვილად ასაცნობია.

ღმერთმა ერეკლე აცხონოს,

ბევრი გადაჰხდა ომები,

ღმერთმა ისინიც აცხონოს,

ვინც იმას ახლდა ლომები; –

არ იყო ქართველთ სამტეროდ

ადვილად შასალომები!

როცა ომს გავათავებდით,

დაისვენებდა ლაშქარი,

მოვიდის, შუა ჩაგვიჯდის

როგორც ძმა, როგორც ამქარი.

გვითხრის: „ფშავებო მასმინეთ

ის თქვენებური მღერანი“.

გვერდით უდგია თავისი

შავარდენივით მერანი.

გულს რამდენს უკლავს ალალ კაცს

წუთისოფელი ვერანი!

როგორ გაცუდდა საწყლისა

ფიქრი და გულის ძგერანი!

ჩვენც დავიწყოდით ღრეობა,

მწკრივად დავსხდოდით ყველანი.

მტრის ლეშს კი ამ დროს წიწკნიდენ

სვავნი, ორბნი და ძერანი.

ერთი გვერია ჯარშია,

სწორედ ქარ-ცეცხლი, მეხია,

რამდენჯერ მარტოს მტრის ჯართან

მას ომი აუტეხია.

მაგრამ, ვით ეშმაკს უფალი,

ის ვერვის გაუტეხია.

არა დროს იმას გმირობა

არსად არ დაუკვეხია.

როცა საფიხნოდ[1] დავსხდოდით,

ვსთქოდით, რაც გადაგვხედია:

ვის სად რამდენი მოგვეკლა

თათარი, ანუ ლეკია, –

კოტორაშვილსა ივანეს

თავიც არ მოუქექია.

„შენც რამა თქვიო“, უთხროდით,

„პირი რას მოგიკუმია?!“

ყურს არ იბერტყდის, მდუმარებს,

ვით ძროხის ხორცი უმია.

იჯდის ქუდ-ჩამოფხატული,

დინჯად ჩიბუხსა ჰსუტავდის

და ხშირს წარბებს ქვეშ თვალები

ცეცხლის ალივით ჰბჟუტავდის.

შავგვრემანაი ნისლს ჰგვანდის

გაბუტვილს, ხევში მძინარეს,

ან კლდისგან შევიწროებულს

აღელვებულსა მდინარეს.

ვერა ნახავდი ივანეს

მხიარულსა და მცინარეს.

თმა-წვერი ესხა ისეთი,

როგორც ეკალი, ჯაგარი,

ხელს მოჰკიდებდი – უდრეკი,

როგორაც რკინა, მაგარი.

მუდამ იცვამდა თხის ტყავსა

გარექცევ, ბეწვი ჩნდებოდა.

ხმალს სქელი თასმით იბამდა,

რაც კი წელთ შამოსწვდებოდა.

ხანჯარი წვერ-შემოხრილი,

ფარი იღლიას სწვდებოდა.

ეს იყო მისი ქონება

სრული შინა და გარეთა,

ღარიბი იყო ივანე,

დედა ემდურის მწარედა.

ან სად ეცალა სახლისთვის,

სულ ტყე-ტყის პირად ძვრებოდა,

სადაც მტერს დაიგულებდა,

მყისვე თავს დაევლებოდა.

ის დრო, ხომ იცი, კაცს მარტოს

გარეთ არ გაევლებოდა.

დიახ… ის ტყავი… ივანე,

ღმერთმა გაცხონოს სულითა,

განათლებულო, სცოცხლობდი

მართლა ვაჟკაცის რჯულითა.

გვიყვარდა. შავეხუმროდით,

უწოვდით ტყავსა კალთაზე,

ან გავთხიფოდით ლაფითა,

მაგრამ არ გაწყრის ამაზე.

ძლივ მაშინ გამაიცვალის,

ძლივ მაშინ გავაცინოდით,

როცა მუგუზლით ვდაღავდით,

ან ლაფში ჩავაწვინოდით.

„ამიშვით, თქვენი ჭირიმე!“

გვეხვეწებოდა ძირითა.

მაშინ ძლივ ვათქმეინოდით

სიტყვა საამო პირითა.

არას დასდევდა ტანთ-ჩაცმას,

არც რო სახელსა ჰყვარობდა.

როცა ლეკებსა ჰჟუჟავდა,

მარტო მაშინა ხარობდა.

მეფისგან ჰქონდა ნაძღვნევი

ივანეს სამი ხალათი,

მაგრამ ივანეს ბეჭებმა

არა იცოდა ამათი,

შინ ეწყვენ, იმჭვარტლებოდენ,

საცა ეკიდა კალათი.

ერთხელ ერეკლეს უნდოდა

ჩაეცმევინა ძალათი;

ივანეც თავის მეფესთან

იყო თამამი, ხალბათი.

– რატომ არ იცვამ, ივანე? –

სთქვა მეფემ, გახდა კამათი.

– მე რა ხალათის ღირსი ვარ,

დღე-მუდამ ვძრები ჯაგებში,

შენი ჭირიმე, მეფეო,

შინ მილაგია ბარგებში.

ვინახავ გველის თვალივით,

თვალ-გულის საამურია.

გავცვითო, რამღა მაგონოს

ხელმწიფის სამსახურია?

ერეკლემ ვაჟკაცის სიტყვას

დინჯად დაუგდო ყურია.

და გაიღიმა, გაუგო,

რადაც ივანე ღონობდა,

ან თავის გასამართლებლად

რომ მარჯვე სიტყვას გონობდა.

აღარა უთხრა, გაბრუნდა,

წავიდა თავის ქნევითა,

თავის კარავში მიბძანდა

პატარა კახი ქვეითა.

III

გიამბობ, კიდევ გიამბობ,

ყური დამიგდე კარგადა,

თუ არ მიიჩნევ ნაუბარს

გულის და გონის ბარგადა.

სრულ ვერ გიამბობ, ივანეს

რაც საქმე ჩაუდენია.

ცოტას კი გეტყვი: მრავალი

ტყვეობას გადურჩენია,

ქართველი კაცის მას სისხლი

მტრისთვის არ შაურჩენია,

ბევრის სიკეთის მოქმედსა

თავი არ დაუჩენია.

არ უყვირია სხვებსავით –

„ეს მადლი დამითესია“,

ყოფილა ჩუმად თავისთვის,

როგორც ვაჟკაცის წესია.

სხვებს უთქვამთ, მტრისთვის ივანეს

რაც ცეცხლი დაუკვესია.

დღე და ღამ სოფლის დარაჯსა

ერთხელ არ დაუკვნესია.

დაჩლუნგებული მახვილი

ისივაც გაულესია.

რა ნდომა ჰქონდის ომისა!

როგორაც ლოთსა ღვინისა;

ომის წინ ჟრჟოლა მოულის,

ტანს ურხევს მოვლა ჟინისა.

წესი არ იყო საფერხედ

ცხენ-ჯორის ყოლა იმისა.

ქვეითა იყვის მგელივით,

ქორ-შავარდენზე მარდია –

ოღონდ მტერს ეტევებოდეს,

სხვა არა ჰქონდის დარდია.

ან ცხენი რისთვის უნდოდა,

ტყეში ათასი ბარდია.

ერთხელ ყვარლის თავს ვიყვენით

ჯარად დამდგარნი მთაზედა.

ლეკებს აეკლოთ კახეთი,

იმათ მივდევდით კვალზედა.

ადგილს ვემწყვდიეთ ჭიდროსა,

ქანჩახებს შორის უგზოსა.

მოგვპარებიყვნენ ლეკები,

ფიქრსა ფიქრობდენ უღვთოსა.

დაღლილ-დაქანცულთ გვეძინა,

ნამი ნაბდებზე გვმცვრეოდა,

მარტო ივანეს ეფხიზლა:

ლაშქრობას ძილი სცხვენოდა.

მტრის მოპარება ამ დროსა

ვაჟკაცს ძალიან სწყენოდა.

მანამ ჩვენ გავიმართენით,

იმას ხელთ ხმალი ჰშვენოდა.

ლეკების სისხლი თხის ტყავზე

ჭიაფრად გადაჰფენოდა.

შაეთოთქორა მტრის ჯარი

და შაეჩერა სერზედა.

ანგელოზს ჰგვანდა ივანე,

რო დაგეკვლია ფერზედა.

ერეკლემ მაშინ ჩაუდვა

თავის ბეჭედი ხელზედა…

ჩვენც მივეშველეთ და მტერი

წინ გავირეკეთ ხევზედა.

ხმალ-ხანჯრის ელვა-პრიალი

ჰშვენოდა დილით, მზეზედა.

დაგროვდა ლეკის თავები

უმრავლეს ქვიშა-ბზეზედა.

ერთხელ მოსულან ლეკები,

ის დაღისტნელი ძაღლები,

არხლით ტყვედ წაუყვანიათ

კაცი, ქალი და ბალღები.

თურმე ერთ-ურთზე გაბმული

მიუდისთ ჩვენი ტყვეები,

პირ-ილტოსაკენ გადვიდენ,

გავლეს ჩაბანოს ტყეები.

გაიგო კოტორაშვილმა,

ცეცხლი დაენთო სახეზე.

„არ გათრეინებთ რჯულ-ძაღლთა“ –

ზედ დაეწერა კვახეზე.

გაუდგა მდევრად მარტოკა,

ოფლი დიოდა შუბლისა.

იმან თავის დრო იცოდა,

დრო ტევების და ჩხუბისა;

უკილოდ როდი დაიწყეს

ქნევა ხმლისა და შუბისა!

მისდევდა შორი-ახლოსა –

თვალს ადევნებდა შორითა;

ნახა რომ ლეკის ლაშქარი

თავქვე დაეშვა გორითა.

ილტოზე როცა ჩავიდენ,

შეუდგენ ლოცვა-ბანასა,

რას მოელოდენ მდევარსა

და ვაგლახს იმისთანასა.

ტყვეები დაბუზვილები

წვანან წყლის პირას ჩალასა.

ივანე ახლოს მიუჯდა

იმ ხელ-მოსახმარს ხანასა.

ხმლით დაერია ლეკებსა,

მისთიბდა როგორც ყანასა.

გაჟლიტა ყველა და ერთიც

აღარ გადურჩა მძლევრადა;

არ დარჩა ერთი წამღები

ამბის დაღისტნის ველადა:

აღარ ეღირსა არც ერთსა

დაჯდომა თავის კერადა.

ტყვეებს დაუხსნა ხელები,

მისცა ლეკების აბჯარი,

თავისთვის არ გაუწირავს

დანაც კი, გან თუ ხანჯარი.

აბა რა გაამდიდრებდა,

გუნება ჰქონდა ამგვარი!

გაჰქრა თვით უღრანს ტყეშია,

გაფრინდა, როგორც კანჯარი.

ღონესთან ჭკუაც დიდ ჰქონდა,

გული ხომ ედვა ლომისა,

მეტად ლამაზად იცოდა

წესი და რიგი ომისა.

მას არა ჰქონდა წესადა

მტრისად მოეჭრა მარჯვენა;

ან კი სად დაეტევოდა

მას ერგებოდა რამდენა?!

მტერს რო მოკვლიდის, იტყოდის:

„ვეღარა ვჯიჯგნი: მცხვენია,

მკვდარს რო მარჯვენა მოვაჭრა,

რა ჭკვაში მოსახდენია!

რა ბიჭობაა, უსულოს

ლეშს კიდევ სისხლი ვადინო,

რა გაიგება, უფალსა

იქნებ ამით რამ ვაწყინო?!.“

ერთი შეემთხვა მას საქმე,

მინდა ამ ამბით გაცინო.

მკათათვე არის, ხომ იცით,

გაჩაღებული ზაფხული;

მთა-ბარი ამწვანებული,

ველი ყანებით შემკული.

ადგა ივანე, წავიდა

და იორშია ბანაობს,

ერთს დიდს მორევში დაცურავს,

ტივის ხესავით ქანაობს.

ივრის პირს დიდი ლოდია

ჩამოგორვილი მთიდამა,

შავ-ფერა, ჩამოგლეჯილი

მაღალის შავის კლდიდამა.

ამოხდა, ქვაზე ჩამოჯდა,

მარტოკა შალვრის ამარა;

შუადღის ხანიც მოვიდა

და ცამაც მოიკამარა.

იქავე ტყეა. ახლა ტყე

ხომ აღარ არის ხშირია,

ერთი გორობა ჩამოსდგამს,

ჭალას უბჯენავ ცხვირია.

სოფლიდამ ვერ მიწევდა

იქამდის დანაყვირია.

კარგა შორია. ცხენისთვის

თითქმის ერთ მუხლად სარბენი.

იმ ცხონებულსა, ვაიმე,

საქმე გადაჰხდა რამდენი!

კაცს, ალბათ, არ თუ ასცდება

რასაც დაუწერს გამჩენი.

ის ნიადაგა ცხონდება,

იმ საქმეების ჩამდენი.

თურმე იმ გორზე ლეკებიც

მგლის ჯოგივითა მსხდარიყვნენ,

სადავლოს უთვალთვალებდენ,

რჩევა-თათბირზე მდგარიყვნენ:

ვინ დაეტანჯათ, ეწვალათ,

ელხინათ იმის ბრალითა –

და ამ დროს არ დაინახეს

კოტორაშვილი თვალითა!

ჩვენის ივანეს დაჭერა

ერთს ლეკს აეღო კისრადა.

ტიტვლის ტყვის შესაპყრობადა

კიდეც წასულა ფიცხადა.

უკანით მიჰპარებია,

დაუტაცია ხელები.

რიღათ აიხსნას ივანამ

მკლავს დახვეული გველები?

„ლეკო, შენ მიჭერ?“ ეს კი სთქვა,

ხმალს ბეჩავს ვინღა მისცემდა;

ხმალი შორს იდვა, ფარიცა,

თუმც იქით გული მისწევდა.

ესღა იღონა: წამოხტა – და გამოიქცა შინაო,

ლეკი კი ზურგზე აკვრია,

კისერში გაეკბინაო;

კბილით ეგლიჯა კისერი

და სისხლი ჩაედინაო.

ცოცხალ-ცოცხალი ლეინა

სოფელში მოგვიჩინაო.

ზურგით რო ვხსნიდით მეკობარს,

მაშინ კი გაიღმინაო.

რა აცინებდა ბეჩავსა,

სისხლი კოჭამდი სდენოდა,

რჯულ-ძაღლს ძაღლივით ეგლიჯა.

მხარ-ბეჭზე ჩამოსდენოდა;

მაგრამ ივანეს მის კბენა

ოდნავაც არა სტკენოდა.

ლეკი ცოფიანს ძაღლს ჰგავდა,

სისხლიანს კბილებს აღრჭენდა

და თვალებს გაფაციცებით

აქეთ და იქით არბენდა.

რა აშინებდა ბეჩავსა? –

იმას არავინ არბევდა.

გაოცებული გვიცქერდის,

იღმიჭებოდის ცუდადა,

ის თუ ეგონა – მოვკლავდით

და გავბერავდით გუდადა.

სწორა ნაფიქრი ხანდახან

კაცს აუხდება მრუდადა!

უფრო ივანეს უცქერდის,

თავით ფეხამდე ჰზომავდა;

თავის თავსა და იმასა

თითქოს თვალითა სწონავდა.

თვალებით „შემიბრალეთო“

გვეუბნებოდა ყველასა.

ღუნთს კი არ აგდებს, მარტოკა

აცმაცუნებდის წვერასა.

ლეინა ჰგვანდა მაშინის

ხაფანგში გაბმულს მელასა.

ივანემაც სცა ნუგეში:

„ნუ გეშინიან, ძმობილა,

არ მოგკლავს კოტორაშვილი

ივანე დედი-შობილა!“

და არც რო მოჰკლის, როს მტერი

გვივარდებოდა ხელადა,

გულში კი მაინც ჰშურობდა,

ეკიდებოდა ხმელადა…

არ გვაცემინა ლეკისად,

შემოგვიტია მკვახედა:

„მოჰშორდით, თავი ანებეთ,

ავს ფიქრს ნუ გაიძრახებთა!

რა ქნას, თავისას ცდილობდა,

სხვა რომ არ ჰქონდა სახსარი,

კბილები იყო მაგის ხელთ, –

მაგის ხმალი და ხანჯარი“.

ჩვენც გაუგონეთ… მაგრამ კი

ბალღები სჩხვლეკდენ ჯოხებსა

და აფარებდენ თვალებზე

ზოგი ქუდს, ზოგი ჩოხებსა.

მთელი ქვეყანა იქ შეკრბა

სოფლიდამ, დიდი, მცირია.

ქალებს ივანეს საცქერლად

მოელამაზათ პირია.

შაჰფოფინებდენ ვაჟკაცსა,

რაკი მოსწონდათ გმირია:

მაგრამ ვაჟს რას ათამაშებს

მათი დაკრული სტვირია?!

ვერც კი ჰხედავდა, სად იყვნენ,

სხვაგნით ეჭირა ცხვირია.

ამ შემთხვევაში ნამდვილად

იყო უცოდვი მწირია.

არ დაგიდევდა ქალთ ტრფობას,

ჩალად არ ჩაგიხედავდა;

დიაცთ მიმყოლსა ვაჟებსა

ძლიერ ცუდს თვალზე ჰხედავდა…

ბოლოს კი ცოლიც მოვგვარეთ,

გადავეკიდეთ სოფელი:

„უძეოდ რად იკარგები,

რად ჰხდები ღვთისა მგმობელი?“

და როგორც იქნა გავხადეთ

ერთის ვაჟაის მშობელი.

ცოლი ჰფიცავდა თვითონა,

როდი ჰმალავდა ამასა:

„თუ არ მე, ახლა ეგ ბალღი

არ ექნებოდა მამასა.

ძალათი დავწევ ქმართანა,

ვლანძღე, ვარცხვინე ბევრჯელა:

თუ მართლა ვაჟი კაცი ხარ,

დაწევი ჩემთან ერთხელა.

თუ არა – შინავ გამგზავნე,

იმ ჩემის მამის სახლშია,

ანა და, კვეთილში ჩამაგდე,

ვეღარ გამოვჩნდე კარშია“.

ეს იყო მისი გუნება,

იყო ამგვარის ზნისაო,

კოტორაშვილი ივანე,

ლეგა მიმინო მთისაო.

VII

დედამ უჩივლა მეფესთან:

„მეფევ, დამიგდე ყურიო,

ივანე, შენი ნაქები,

მამშევს, არა მაქვს პურიო.

ტანთ არ მაცვია და ფეხთა,

ამან მომიკლა გულიო.

განა ეს სამართალია?

რასა სწერს თქვენი რჯულიო?

შენცა გმსახურობს, სოფელსაც,

მე დამწვარ-დადაგულიო

ვზივარ შინ მშიერ-მწყურვალი

მთელ კვირაობით, თვეობით.

მიშველე რამე, ხელმწიფევ,

აგრემც იხარებ ძეობით.

რად მინდა შვილის სახელი,

თუ არა ეთლებ-ეხრვისა:

დედასა სიმშილითა ჰკლავს,

მტერს კი თამამად ებრძვისა.

უბრძანე, შენ დაარცხვინე,

უდროოდ ნუ ჰკლავს დედასა,

თორემ საძრახად გახდება,

არავინ ეტყვის ქებასა.

ვარ ერთი ტიელ-ოხერი,

მაგ ერთის შვილის ამარა,

ეგეც არ მიგდებს მოხუცს ყურს,

ხომ სული ამომეპარა?“

განა ისე რამ უჭირდა,

მაგრამ ფლიდობდა ბებერი,

შვილის შინ ყოფნა უნდოდა,

არ გაელაღა მას მტერი,

ივანე არვის მოეკლა,

არვის მოეჭრა მარჯვენა,

ამიტომ ასე ბეჩავად

თავი ერეკლეს აჩვენა.

დიდად დაფიქრდა ერეკლე

ივანეს დედის მოთქმითა

და საქმის გარემოება

მალე შაიტყო მოწმითა.

ბებერს კი უთხრა: დედილო,

რა სასჯელს უწერ შვილსაო?

თუნდ თვალებს დავთხრი, თუნდ ერთსაც

აღარ შავარჩენ კბილსაო,

რაკი შენ აგრე გეპყრობა,

და დღეს გიმწარებს ტკბილსაო.

– არა, მე მოვკვდე და შვილს კი

ვერ ვნახავ თვალებ-დათხრილსა,

ის კი მინდოდა, რომ ტანზე

არ შაარჩენდი მახვილსა.

როცა იარაღს ჩამოჰყრი,

რიღათი ირბენს გარეთა?

მგონია ქალაქში არის,

გთხოვთ ეხლავ დაიბარეთა.

მეფეც დათანხმდა და ბებერს

მყის გაუჩინა ულუფა,

თანაც აჩუქა ფულითა

სავსე მოზდილი ყულუფა.

„წადიო“ მეფემ უბრძანა:

„ეხლა ჩვენ ვიცით იმისა,

ჩვენ ავასრულებთ შენს თხოვნას,

როს ჟამი მოვა დილისა“.

და მართლაც, მეფემ დილითა

მოაყვანინა ივანე;

მეფე გამწყრალი დაუხვდა,

წინანდლებრ აღარ მღიმარე.

„ბიჭო, შენ, კოტორაშვილო, –

დაუწყო მეფემ წყრომითა, –

დედა რომ გაჰზდის თავის შვილს

ვაებით, წვით და შრომითა,

განა იმიტომ, შვილმა კი

არ დაუფასოს ამაგი?

ხელი არ აკლდეს და თვალი,

ჰქონდეს სახნავი ალაგი,

დედას კი სიმშილით ჰკლავდეს,

ეს ცხადია, თუ არაკი?!

აქამდის მოწყალე გყავდი

და მაწყენინებ ახლა კი.

დღეს დედაშენი აქ იყო,

იბასრებოდა ცრემლითა

და მთხოვა იარაღები

შემოგხსნა ჩემის ხელითა,

რომ ეგებ ყური მიუგდო

და არ აწუხო ბებერი.

არა თხოულობს თათუხსა,

არ აკლდეს პურად მას ქერი!“

– როდის დავაკელ, ბატონო,

განა ეგრეც ვარ ღატაკი?

პურიც შინა აქვს, წყალიცა,

საგებ-სახურად ფარდაგი.

იმას სხვა დარდი აწუხებს,

მეც კი მაწუხებს ათასი.

განა ბალღი ვარ, კაცი ვარ,

თავი ჩაუდვა კალთაში.

შენც სამსახურსა თხოულობ,

ქვეყანა უფროც მეტადა.

ლეკებისათვის გამხდარან

ჩვენები მოსახვეტადა.

მაგრამ ჩემ ძმებსა ურჯულოს

ვერ მივსცემ დასაკვნეტადა.

„სრულად აჰყარეთ აბჯარი,

დანაც თუ უძე ჯიბეში.

მეც რომ სამსახურს მაყვედრებს,

თითქოს მეტია ბიჭებში,

და ფეხსა ჰყუდებს უბირი

ერეკლეს ჩანაბიჯებში!“

– კოტორაშვილი აბჯართა

სხვას კი მისცემდა არვისა,

შენ კი მეფე ხარ, ნება გაქვს

მოჭრაც უბრძანო თავისა.

მზასა ვარ… მაინც სიკვდილზე

ნაკლები აღარც ეს არი,

სულ კი უბრალოდ დამადე

დღეს სამარცხვინო ბეგარი.

რატომ მალევე არ მოვკვდი,

თავს არ დამეცა მედგარი?!.

ერეკლე სცდიდა ივანეს,

იმან ეს როდი შაიტყო,

წავიდა უიარაღო,

პირზე ნაღველი დაიტყო.

სწრაფად გავარდა კარშია,

თავბრუ ესხმის და რეტია,

უიარაღო ვაჟკაცი

დიაცზე რითღა მეტია?

სიმწარისაგან ივანეს

თითები დაუკვნეტია,

მაგრამ საგმობლად ხელმწიფე

მაინც ვერ გაუმეტია.

მირბის, არ იცის საითა,

როგორც გიჟი და ცეტია.

ერეკლემ კაცი აფრინა,

აბჯრისთვის იხმობს შინაო:

უნდა სხვა ხმალიც აჩუქოს,

ის ხვარასნული რკინაო.

მაგრამ ივანემ ბოკონზე

ტყის პირპირ შაირბინაო.

წავიდა, იალნოს ძირზე,

ტყე-ტყე მგელივით დიოდა

გაბენტრებული ჯავრისგან,

წყლული ჰკლავს, გული სტკიოდა.

„რაღა ვქნა, რა მეშველება?“

დადის, სულ ამას ჩიოდა

და ბალღისავით ცრემლები

თვალებზე ჩამოსდიოდა.

წამოწვა ერთის ხის ძირას,

დაბლა იორი ხვიოდა,

ის დღეს სულ უნაწილოა,

პურიც აღარა შიოდა…

VIII

აგერა ხედავს პირდაპირ,

სერ-სერ მოდიან ლეკები,

ბელადს მოსდევენ უკანა,

როგორაც ძაღლსა ლეკვები.

იმ სერსა იქით და აქეთ

უდგია დიდი ბექები.

უცბად ცამ ფერი იცვალა,

დადგა ღრუბლები გორადა,

აქოთდა, ასტყდა, აყვირდა,

წარღვნასა ჰგვანდა სწორადა.

ისეთი დელგმა მოვიდა,

რომ დაამსხვრია მთა-ბარი,

ცა თუ ზღვად იქცა, იტყოდი,

და დღეს გაეღო ზღვის კარი.

მუშტის სწორს სეტყვას ისროდა,

ხეებს ჰკაფავდა ტოტებსა,

ცა მწყრალი ყინულისასა

მიწას ესროდა ზოდებსა.

დასქდა ღვარები, აყეფდენ,

მკაცრი ასტეხეს ყაყანი,

მთელს სამყაროსა გლოვისა

შავი ეხურვის საბანი.

სისხლით გაბასრულს ლეშს ჰგვანან

ხევები ღვარით ნაბანი.

იქ გაღმა, სერზე, ტყეშია,

ჯერაც სდგას ძველი საყდარი.

ერთი კარი აქვს მარტოკა,

სხვა შესავალი არ არი.

ლეკებმა საყდარს მიჰმართეს,

დგომა არ სწადისთ მინდვრადა.

ღამე იქ უნდა ათიონ,

ლეკებს ესა აქვთ ფიქრადა.

კოტორაშვილს კი დარდი ჰკლავს,

იგონებს თავის ფრანგულსა,

და კბილის ღრჭენით, მწყრომარე,

მწარედ იმჯიღავს თან გულსა.

„არა უშავსო“ – წამოდგა,

მოძებნა სიპი თხელია,

იმით გამოჭრა კომბალი,

კარგა მოზდილი, სქელია.

და ამ ჯოხითა ორმოცს ლეკს

დღე დააყენა ცხელია.

ბინდის დროს კარზე მიუხდა

და დაუყვირა მედგრადა:

„გამოდით, ვინ ხართ საყდარში,

სულ გამოლაგდით გარეთა.

გეყოფათ ტკბილი ცხოვრება,

ახლა დღე გაიმწარეთა!“

თავი გამოჰყო ჯერ ერთმა,

ივანეც არის მარჯვედა.

უცხუნა თავში კომბალი

და დააწვინა მკვდარია,

ასწვადა ხმალი და დადგა

სალის კლდის მინაგვარია.

რამდენმაც თავი გამოჰყო,

სუყველა ქვიშას გაჰრია,

როგორც არწივმა წერონი,

მტერი ერთ-ურთში არია.

რამდენიც მოკლა, იმდენი

ლეში ჭალაში ჩაჰრია.

ასეა, უიარაღომ

იღბლით ურჯულოთ დაჰრია,

ასეა, ვისაც უფალი

სწყალობს და მასთან არია.

ბევრი ვიუბენ და შენცა

სამაგალითოდ გკმარია.

აჰყარა იარაღები,

იმ დილით კაი დარია.

აჰკიდა ჯორას, დაბარგა,

წინ თვით დაუძღვა ხარია,

და მეფის კარზე მივიდა,

დინჯად ეზოში მდგარია.

იძახის: „მეფევ, აბჯარი

წაიღე, მოიხმარია,

მაინც ხომ გიჭირს, მიიღე,

მე ხომ არ შამიწყნარია“.

ღმერთმა აცხონოს ივანე,

აღარა ცოცხლობს, მკვდარია.

1896 წ.