ქართლ-კახეთის სამეფოს რუსეთის მფარველობაში შესვლის შესახებ

რუსული ტექსტი ქართულიდან გადმოთარგმნილიაო, ნათქვამია, თუმცაღა გაუწაფავი თვალი (სხვათაგანაც დადგენილია) პირიქითობას მიხვდება. ტექსტი რუსულიდანაა გადმოღებული ცუდი, ალაგ-ალაგ გაუგებარი ქართულით. თავად დოკუმენტი მარჯვედაა შედგენილი და ალბათ სრულად შეესაბამება რუსეთის იმდროინდელ პოლიტიკურ-იურიდიულ ამბიციებს.

ქართლ-კახეთის სამეფო შედიოდა ერთმორწმუნე, ქრისტიანული ქვეყნის მფარველობაში და გეორგეევსკის ციხესიმაგრეში გაფორმდა და სარატიფიკაციოდ გამზადდა შესაბამისი დოკუმენტი, რომელიც თავიანთი ხელმოწერებით დაამშვენეს შემდეგმა პირებმა: პავლე „პოტემკინმა“ (ასე წერია), იოანე ბაგრატიონმა და გარსევან ჭავჭავაძემ (მეფე ერეკლე მოგვიანებით დაჰკრავს ბეჭედს და დააფიქსირებს საკუთარ ხელხლართვას).

ბევრ წყალობას, სოციალურს, პოლიტიკურს, მეფურს, გამოელოდნენ მწყალობელთაგან წყალობილები; აღიარებდნენ უმაღლესობას რუსეთისას, იმპერატრიცისას, სამაგიეროდ, სანუფქოდ ინარჩუნებდნენ მეფობას საკუთარი ტერიტორია-სამფლობელოებისას და მემკვიდრეობითობას — სამეფო დინასტიის შენარჩუნებას. მრავალჯერ დასჭირდა შეხსენება ამ პირობებისა ერთ მხარეს მეორისათვის უშედეგოდ. დაყრუვდნენ თუ თავი დაიყრუეს, ცნობილი არ უნდა იყოს.

სამეფო ინსიგნიების შენარჩუნებას ივედრებოდა მეფე გიორგიც მამის მიცვალების შემდეგ. უკვანტო საკვანტოდ ჰქონდა გამხდარი, თავად სხვისი დასამტკიცებელი მემკვიდრის აღიარებას ითხოვდა.

პავლე I კი აღარავის დამტკიცებას აღარ აპირებდა, „ყოვლად უგანათლებულესი, უთვითმპყრობელესი დიდი ხელმწიფე იმპერატრიცა ეკატირინა ალექსივნა“-ს მსგავსად, არადა, იწურებოდა წელიწადი ერეკლე მეფის გარდაცვალებიდან.

გიორგი ითხოვდა სამართალს სხვისაგან, თუმცაღა თავს მეფედ იწოდებდა და გიორგი XII-ის ნაცვლად, „გიორგი მეათსამეტეს“ წერდა. მისი სამეფო-საბრძანებლის არეალი კი მტკვრის ორთავ სანაპიროს — მეტეხისა თაბორის-ჩრდილებს — არ სცილდებოდა.

ხოჯა-ხან საჭურისის ლაშქრის შემოსევამდე რუსეთიდან არც ავი ისმოდა, არც კარგი, „იმპერატრიცა ეკატირინა ალექსივნას“ საშინაო, საგარეო და ქალური პრობლემები აწუხებდა და არ ეცალა. სანამ ხან-ხოჯა საჭურისმა თბილისი არ მიასარგალ-მიახრესილა, საქართველოსკენ არ გამოუხედავს. მხოლოდ 1799-სა შემოვიდა ქალაქში პოლკი რუსის ჯარისა დროებით და სამუდამოდ. ამას საბჭოთა საქართველოს მეისტორიებმა „ტრაქტატის განახლება“ უწოდეს. ტრაქტატი ავადსახსენებელი კი ღრმად განისვენებდა საიმპერატორო საარქივეთში. სულთმობრძავ მეფეს აღარც ბრძოლის, აღარც მტერ-მოყვრის (მოყვარე მტერზე მტრად გაუხდა) და აღარც რუსის სალდათის მოყვანილი დედალ-მამალი ინდაურის ჭამის თავი ჰქონდა; აღარც ის ახსოვდა, გიორგი მეცამეტე იყო თუ გიორგი მეთორმეტე.

დაწერა თუ დააწერინეს, გაგზავნა თუ გააგზავნინეს „აზრი-მოხსენებანი იმპერატორ პავლე პირველისადმი“, საიდანაც აზრის გამოტანა კი შეიძლებოდა, შინაარსს თუ გაიგებდი. რაცა მაქვსო, წერდა, წაიღე, რაცა მყავს, წაიყვანე, წამიღე მეც და თუ რაიმე გემეტება, მიბოძეო. პავლე იმჯერხანობით არც არაფრის წაღებას აპირებდა, არც არაფრის გაცემას; მანიფესტი — ქართლ-კახეთის (პერსპექტივაში დანარჩენი საქართველოს სამეფო-სამთავროების) გაუქმებისა და რუსეთის ტერიტორიებთან მიერთებისა — დაწერილიც იყო და გამოქვეყნებულიც; პავლე I ელოდა საქართველოს ბოლო, ალბათ არა უკანასკნელი, მეფის გარდაცვალებას. ამ ლოდინში მიახრჩვეს თვითონვე და გიორგი მეფის ტანჯულმა სულმაც მოისვენა. დაიდგი გვირგვინიო, აქეზებდნენ მემკვიდრეს, რუსეთის გენერალ-მაიორს — დავითს. არც შეეძლო და არც შეიძლებოდა; ყველაფერთან ერთად, გართულებული ჰქონდა ურთიერთობა ბებიანაცვალთან, ბიძებთან, ცოლთან — სომეხი ვაჭრის ასულთან. უნდა გაგვაცილოთო, მიმართავდა „დიკასტერიას“: მაგ დედაკაცთან თანაცხოვრება აღარ შემიძლია, ყოველ საღამოს ამოლესილ ლობიოში საწამლავს მიყრისო...

და იდგა 1983 წელი, რუსეთის იმპერიის აღმასვლისა და ამოტრიალების ხანა.

საქართველომ, უფრო ზუსტად, საქართველოს ცეკას პირველმა ედუარდ შევარდნაძემ გადაწყვიტა (გულში როდის ამოიჭრა, იმის გაგებაც შეიძლება), დიდი სახალხო დღესასწაულით აღენიშნა გაუქმებული ტერაქტის 200 წელი, რომლის არც ერთი პუნქტი, არც ერთი პარაგრაფი და არტიკული რეალიზებული არ ყოფილა, სანამ გაუქმდებოდა, მანამდეც კი. მაინც უნდა გვეზეიმა. სწორიც იყო, თუმცაღა ორიგინალობით, პირველაღმომჩენის პრიორიტეტით ვერ დაიკვეხნიდა. მართალია, უფრო მარტივად, უფრო მოკრძალებულად, მაგრამ პრაქტიკულად მიუდგნენ (უმადურნი არასოდეს ვყოვილვართ) ჩვენი ძველები ამ საკითხს გასული საუკუნის დასაწყისში. მოვუსმინოთ იმდროინდელ მოღვაწეს, ლიტერატორსა და მამულიშვილს, სოფრომ მგალობლიშვილს:

„1901 წ. თავად-აზნაურობამ სულისა და გულის აღტყინებით გამოაცხადა, რომ ენკენისთვის 15-ს გადახდილი იქნება ასის წლისთავის იუბილე რუსეთთან საქართველოს შეერთებისა. ამ ჩვენი გათახსირებისა, დამონებისა, მიწასთან გასწორების დღესასწაულს ბევრნი, როგორც მოგახსენეთ, აღტყინებით შეხვდნენ.

ხომ მოგეხსენებათ, მონა შეცაცქანებით გამოელის ზვიადი ბატონისაგან სუფრაზე დარჩენილს ნახორხლებს, რომელსაც ბატონის ლაქია ხანდახან ძაღლებსაც არ აკადრებდა. საქართველო ძაძითა და თავზე ნაცრის დაყრით უნდა შეხვედრიყო თავისი უბედურების ასის წლისთავსა“.

იქ ასი იყო, აქ — ორასი. ერთი ფუმფლო ტრაქტატს ეხებოდა, მეორე ფაიზაღ ფაქტს, თუმცაღა ჩანაფიქრი, მნიშვნელობის, ავის თუ კარგის, მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ერთი და იგივე გამოვა. ისე კი ყოველნაირ მოვლენას ორი სახე, ორი რისხვა და ორი გამართლება აქვს!

ჩვენი ამბავი 1983 წლის შემოდგომაზე, ოქტომბრის უკანასკნელ რიცხვებში მოხდა. მოხდენილს მოსახდენი, შესაბამისად, დიდი სამზადისი უძღოდა წინ. საქმეს, რომელიც ამინდის რყევაზე და ანდროპოვის ჯანმრთელობის ამპლიტუდაზე იყო დამოკიდებული, ხან კაი, ხან ნამეტნავად ცუდი პირი უჩანდა.

ღონისძიების თარიღი, დრო (ადგილი გარკვეული იყო) ამინდივით და იმ ადამიანის ჯანტანმრთელობასავით ცვალებადობდა. თუ იმას თავისი უჭირდა, ამას, ჩვენსას, სხვა დარდი კლავდა: ნერვიულობდა სულისჩამდგმელი იმ ყველაისა, საშვიდნოემბრო მზადება იყო დაწყებული და ტრაქტატი კრემლში ვიღას გაახსენდებოდა.

ამდენი თავის მტვრევაც არ იყო, ალბათ, საჭირო. ტრაქტატს ხელი მოეწერა 24 ივლისს ასი წლის წინათ. წელს წელზე, თვეს თვეზე ხომ არ დასვამდით, შუა ზაფხულიც, ივლისი, აგვისტო, დაკარგულად შეიძლებოდა ჩათვლილიყო.

სექტემბერში ისევ გაუარესდა იმ კაცის ჯანმრთელობა, 24-მა ოქტომბერმაც ჩაიარა...

შეიძლებოდა გადადებაც, 1984-ში გადახაბაკება. სწორედ 1784 წლის 24 იანვარს მოიწერა და დაამტკიცა მეფე ერეკლემ, რასაკვირველია, ცალმხრივად, წინა საუკუნის დოკუმენტი. იანვარი არ გამოდგებოდა — ლენინის დამარხვის დღეს დაემთხვეოდა ტაშ-ფანდური. თებერვალი ცივია, მარტი — ჭინჭყლი, არაპროგნოზირებადი.

24 აპრილი? დავით კლდიაშვილის გარდაცვალებისა და ჩემი დაბადების დღე? არა? მაინც მაისი? მაშინ 24 და არა 26... იქამდე სული გაძვრებოდა იმ კაცს. მაინც რა მოურჩენელი გრიპი ჭირდა დღენაკლულს. გრიპის ნარჩენი მოვლენებიო, უცხადებდნენ მოსახლეობას. არ რცხვენიათო, წამოიძახა ერთმა ჩემიანმა, ამხელა იმპერიის მეთაურს სურდო ვეღარ მოაშორეს! თქვან — რა ჭირს. მოურჩენელი მტერ და ავ! ჩამოდგება მაშინ ოცდამეერთე საუკუნე, წელი პირველი — 2001. „ჩვენი გათახსირებისა, დამონებისა, მიწასთან გასწორების“ 200 წელი და ვიზეიმოთ! მთლად მასეც არაა საქმე, ბატონო სოფრომ.

ასეცაა და ისეცაა, კი, მედალს ორი მხარე აქვს-მეთქი, მეგონა, შევთანხმდით, თანაც იქამდე სულ 18 წელი იყო დარჩენილი. კი არ მეჭორება, მაგრამ მეშორებაო, ნათქვამია. 2001 წლამდე ბარე ორი ტურა იკივლებდა. კიდევაც რომ შეენარჩუნებინა პოსტი იმჟამინდელი სტატუსით (ეს გამორიცხული იყო) ტრაქტატს ტერაქტი შეცვლიდა და „საქართველოს გათახსირების, დამონების, თავზე ლაფის დასხმის“ ახალი, ულტრათანამედროვე საშუალებები გამოიძებნებოდა. ადვილი გასათვლელი იყო. მეორე: ბედშავი იური ანდროპოვი მაისამდე თუ გააღწევდა, რაც ფრიად საეჭვო გახლდა, უტრაქტატოდ, რუსი ხალხის სადიდებელი აქციის მოუშველებლად, საქართველოს იმჟამინდელ ხელისუფლებას და პირადად მას ადგილზე არ დატოვებდა, უკეთეს შემთხვევაში, ან დატოვებდა, ან — არა. აქ მან ზუსტად გაარტყა.

იური ანდროპოვი გარდაიცვალა მომდევნო წლის თებერვალში. იმ დროს კი, სექტემბერ-ოქტომბერში, ოქტომბრის ბოლო დღეებში მომჯობინებულიც ჩანდა და ალბათ კიდევ იყო მიზერული იმედი მისი თბილისში გამომგზავრებისა.

29 ოქტომბერს საქართველოს მოსკოვის საქალაქო პარტიული კომიტეტის პირველი მდივანი, პოლიტბიუროს წევრი ამხანაგი გრიშინი გამოეცხადა დელეგაციასთან ერთად. ჩამოვიდა ტრაპიდან დამხვდურთა სიმრავლით არშეჩქვიფებული, თავაზიანად ყურადღებადაფანტული, ტანმორჩილი, პატარა თავით, ზომიერი ბაკებით, საგულდაგულოდ აკრეჭილი თმით, — სამთავრობო სანატორიუმის რიგითი თერაპევტი. ჩამოჰყვნენ: კოსმონავტი პოპოვი, საკავშირო კომკავშირის რომელიღაც, არა პირველი შვიდეულის, მდივანი ორჯონიკიძე, მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარის ერთ-ერთი პირველი მოადგილე, უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის მდივანი თენგიზ მენთეშაშვილი, წასული თუ იყო, რომ არ ახსოვდათ. შემდეგ: ფეხსაცმელების ფაბრიკის „პარიზის კომუნის“ ბრიგადირი ლ. ლ. ოდინოკოვა, სტავროპოლის სატრიკოტაჟო გაერთიანების „მაშუკის“ მოწინავე მკერავი ნ.

მ., თუ მეხსიერება არ მღალატობს, ჯერეშტოვა. გამართული სიტყვა თქვა ნოდარ დუმბაძემ საღამოს. თავის გაუნძრევლად გაატრიალა ამოთეთრებული თვალები შევარდნაძემ გრიშინისაკენ — აინტერესებდა, როგორ შთაბეჭდილებას ახდენდა საპატიო სტუმარზე გამართული სიტყვა. სამწუხაროდ, ვიქტორ ვასილიჩი არ ისმენდა. ზოგიერთს რომ ტანში ზრინავდა, იმას სხვა საფიქრალი აწუხებდა, როგორც ჩანდა.

...ამ კაცმა შარშან, 6 ნოემბერს, კრემლში, ყრილობათა სასახლეში საშვიდნოემბრო მოხსენება გააკეთა. პატარა ამბავი არ ეგონოს ვინმეს... იქნებ ეს ისაა...

ესა და არა სხვა... ერთ-ერთი ესაა, რა მარჩიელობა უნდა... რა აქვს ამდენი სალაპარაკო მენთეშაშვილს, არ მესმის, აღარც მეზობელი იცის, აღარც უფროსი, ტაშს კი მაგრად უკრავს, ერთი სიტყვა ყურში არ შეუშვია, სხვებიც მოწყვიტა... 

დუმბაძე პრეზიდიუმს უახლოვდებოდა, მის ნაცვლად სასიტყველთან სხვა ორატორი იკავებდა ადგილს... იმ ქალს, რა გვარია, ფეხსაცმლების ფაბრიკის მუშას ცრემლები მოადგა თვალებზე. თამბაქოს ფაბრიკის ბრიგადირიო, მე მგონი, ასე გამოაცხადეს, საიდანააო?.. სტავროპოლი...

ვასილიჩი გლახად იხედება უკან, შესვენება ხომ არ გამოვაცხადებინო, ამ მენთეშაშვილს ფეხებზე, სხვა ორგანოზე რომ არაფერი ვთქვათ, ჰკიდია ეს ყველაფერი...

საზეიმო საღამოზევე წაიკითხეს, ცენტრალური კომიტეტის, მინისტრთა საბჭოსა და პრეზიდიუმის სახელით მოსკოვიდან მოსული შევარდნაძის მოხარებით, თითქო ცალ-ცალკე გამოგზავნილი, მოსალმება ხალხთა მეგობრობაზე, სოციალისტური წყობის უპირატესობაზე, საბჭოთა სახელმწიფოს სიძლიერეზე, სხვაზე და ტრაქტატზედაც იყო გაკვრით ნათქვამი. შევარდნაძემ განაცხადა (დაიბეჭდა კიდეც რუსულ-ქართულად): მისალმების ტექსტი გამოქვეყნებულია, დილითვე გაეცნო მას ჩვენი ქალაქის მოსახლეობა და ამიტომო:

„..ახლა არ მომყავს მისალმების სრული ტექსტი, არა იმიტომ, რომ იგი გუშინ საღამოს გადაიცა რადიოთი და ტელევიზიით და დღეს კი გამოქვეყნდა პრესაში, არამედ უმთავრესად იმის გამო, რომ თითოეული სიტყვა უკვე ზეპირად იცის მთელმა საქართ¬ვე¬ლომ!..“

ტაშის გრიალში ჩაათავა მოხსენებაც, ერთი შეხედვით, სტანდარტული, თუმც გონივრული, ტყუილ-მართლით შეზავებული, მტრისა და მოყვრის დამაკმაყოფილებელი. უზარმაზარი რომ არ გამოსვლოდა, შეფასებაც ადეკვატური იქნებოდა, არ ჩაეძინებოდა მაინც ზოგიერთს, მთქნარებაზე აღარ ვილაპარაკებ. 

31 ოქტომბერი. წიფობისთვე. რესპუბლიკის მო¬ედანი. სამთავრობო ტრიბუნის საპირდაპიროდ ლითონკონსტრუქციებით აჩონჩხილი დასაჯდომები სავსე იყო შავ-თეთრ-წითლად აფერადებული მაყურებლით, მოდიოდნენ დემონსტრაციის, პარადის მონაწილენი მუსიკით, ყვავილებით, ტრანსპარანტებით, პეპლის საჭერ მოწყობილობაზე დამაგრებული პოლიტბიუროს წევრთა სიფრიფანა სურათებით, სპორტსმენები — სამოსელშენაკლულებული გოგონები, ვაჟები, მამები ბავშვებით, დედები ხელჩანთებით, ჩოხოსნები, ცხენოსნები...

სამთავრობო ტრიბუნაზე ბეტონის კარდიოგრამის ძირში იდგნენ: გრიშინი, შევარდნაძე, ინაური, გილაშვილი, მენთეშაშვილი, ორჯონიკიძე, სხვები, სხვა სტუმრები.

მათ თვალთახედვას მორკალული ლითონკონსტრუქციები, ხალხი, ხალხს ზემოთ აღმართული ვეებერთელა პორტრეტები — ფერწერული ტილოები ავიწროებდნენ. ნიავი ტილოებს ბერავდა, პარტიისა და მთავრობის წევრების სიფათებს ბრიცავდა, გაურანდავი, თხელი ფიცრის ჩარჩოებს ღუნავდა. იდგნენ და ირხეოდნენ უზარმაზარი სურათები: ანდროპოვი, ალიევი, კუნაევი, უსტინოვი, უსტინოვიჩი (უსტინოვი სხვაა, უსტინოვიჩი — სხვა. ერთმანეთში არ აგვერიოს, შევრცხვებით), გორბაჩოვი, რომანოვი, გრომიკო, შერბიცკი, გრიშინი — მოსკოვის გარეუბნის სამთავ¬რობო-სარეაბილიტაციო სახლის რიგითი ექიმი, ბაკებით, ალოკილი ლოყებით, პატარა თავით, — ვოროტნიკოვი, კაპიტონოვი...

რიგითი გრიშინი ორგან იყო: უკან ნამდვილი, წინ და ცისკენ — ხელთუქმნელი. თავისივე პორტრეტი უფარავდა ხედს, ქალაქს ვერ ხედავდა და გრძნობდა...

სასტუმრო „ივერიის“ სალათისფერი, ოცდაორსართულიანი შენობა მთლიანად ძირიდან, ერდო-

ბანამდე ტრაქტატის გადიდებულ (მასშტაბი 1:1001) სიგელშია გახვეული, ბეტონის კარდიოგრამიდან ხელმარცხნივ საცხოვრებელი სახლის ფასადი, მთელი სამი სართული ლენინის მკვრივი ელექტრონული თავითაა დაფარული. მობინადრენი, სასტუმროს მდგმურები მოზეიმე-მოზიმზიმე მოედანს ფარულად, უნებართვოდ გახვრეტილი სიგელ-ელექტროწრედიდან დასცქერიან...

ეგრე იყო.

ტრაქტატს ზეიმობდნენ, ტრაქტატის მონაწილე მხარეები (წევრები) არ ჩანდნენ, ისინი არ ახსოვდათ, არც გახსენებიათ.

„იმპერატრიცა ეკატირინამ“, სხვათა რჩევითა და მეცადინეობით, ტრაქტატი დაასამარა, სიგელი არ დააფიქსიმილა ლამაზი ხელწერით, მაგრამ „იდედოფლა“, „იიმპერატორა“ და საქართველოს საკითხები არ დავიწყებია. „დიდი ხელმწიფე იმპერატრიცა ეკატირინა ალექსივნა, მპყრობელი ყოვლისა რუსეთისა, მოსკოვისა, კიევისა, ვლადიმირისა, ნოვღოროდისა, მეფა (არა მეფე. — რ.ჭ.) ყაზანისა, მეფა...“ ამისა, იმისა, დიდისა, მცირისა, „ყოვლისა ჩრდილოეთისა“ და „...ხელმწიფა ივერიის ქუეყნისა, ქართლისა და საქართუელოსა“...

ჩაბარებული ჰქონდა და არ ჩაიბარა იმავ ხელმოუწერელი ტრაქტატით. „საქართველო“, არა მარტო ქართლ-კახეთი — ერეკლე მეფის ნობათი. სხვა რომ არაფერი, იგი, ეკატირინა ნათლია იყო პოეტ ალექსანდრე ჭავჭავაძისა, ნათლიდედა გარსევან ჭავჭავაძისა, იმ ტრაქტატისა და სხვა ხელშეკრულებათა შემდგენელ-გამგებლისა. თუ მოყვრობას ვეშურებოდით, ამაზე, ნათელმირონობაზე, დიდ მოყვრობას სად ვეძიებდით! მერე? მერე ისა, რომ „იმპერატრიცა ეკატირინას“ ერთი სურათიც გამოგვედო სადმე. მეფე ერეკლემ, ცალმხრივად იყო თუ სხვა მხრივად, ხომ დაამტკიცა ის ავადსახსენებელი ტრაქტატი.

გამოგვეტანა იმ ბედუკუღმართი მეფის პორტრეტი და თუ ცალკე არა, ამოგვედო ალიევის, კუნაევის, კაპიტონოვის და სხვათა შვიდმეტრიანი პორტრეტების ჩრდილში. რას ვერჩოდით ივანე მუხრანბატონს, დავით ორბელიანს, ქაიხოსრო ჩოლოყოვს (დაწყებული ყოფილა გვარების გარუსულება და დაგვეწყო ბარემ იქიდან!). იმ ნახევრად სულელ პოტიომკინს დავხატავდი საბას არაკისადაგად თოფით, დავუხუჭავდი დაფსილ თვალს, საღს სამიზნედ გავუღებდი, ვითომ სანადიროდ იყო გამოსული. შევარდნაძის მოხსენებისდარად არც მწვადს დავწვავდი, არც შამფურს. 

ტრაქტატის მიხედვით, ქართლ-კახეთი შედიოდა რუსეთის მფარველობაში და არა მთლიანი საქართველო, როგორც მოხსენებაშია. ტრაქტატი რატიფიცირებული არ იყო და იგი არ შედგა, არ შესრულდა. არაფერი იცოდნენ იმის შესახებ: ლენინმა, ლიგაჩოვმა, რაშიდოვმა, კუნაევმა, ალიევმა, კაპიტონოვმა, უსტინოვმა, უსტინოვიჩმა და სხვებმა.

დროის ბრალია ყოველიფერი და არა ადამიანების, თუმცაღა ადამიანები ცხოვრობენ დროში და ჰქმნიან დროს.

ქალაქ თბილისში, რესპუბლიკის მოედანზე, 1983 წლის 31 ოქტომბერს, წიფობისთვეს გათამაშდა დიდი წარმოდგენა-ფარსი, დაიწყო და დამთავრდა იქვე სიზმარივით. ისროლეს, ხმა არკი გამოვიდა. მეორე დღესვე ჩამოგორგლეს სიგელი სასტუმრო „ივერიიდან“, გამოახედეს მდგმურებს, გამოაჩინეს სალათისფერი შენობა, დაშალეს ლითონკონსტრუქციები, გახვეტეს ნაფხრეწები, ჩააქრეს ლენინის უზარმაზარი თავი. ჩვენ რა დაგვრჩა, შემოდგომის პირველი, ყვითელი ფოთლების მეტი? — ანდროპოვის ყ-ბი... 

ყურები, რასაკვირველია,

ანდროპოვის ყურები!.