I 

ზაფხული იყო. მთა მწვანდებოდა. მაღლა მწვერვალებზე-ღა მოჩანდა თოვლი, დაბლა ხევებში - ზვავი. მწყემსებს გაერეკათ მთაში საზაფხულოდ ცხვარი და ძროხა, მაგრამ ბედს ემდუროდენ: ჭირი გაჩნდა, აუარებელი ცხვარი და ძროხა ილეოდა, იღუპებოდა; გატყავებას ვეღარ ასწრობდენ; მრავალს წყლის ნაკადულებს სისხლის რუები მიმატებოდათ. ხევებში ზვავებზე, ბინების, ფარეხების გარშემო ოხრად ეყარა მძოვრი. ფრინველთ და ნადირთ სანატრელი დრო დაუდგათ: ფარფაშობდნენ უზარმაზარი სვავები, ყაჯირები, ორბები, ყვავ-ყორნები; დამაძღრები, ლეშით გათოშილები, იქვე ახლო-მახლო კლდეებზედ სხდებოდენ, ფეხებით, ფრთით თან მიჰქონდათ სისხლი და ასისხლიანებდენ კლდის დეკას, ქუჩს, ურძნიანებს. 

II 

ერთი გამაძღარი სვავი კლდის თავზე იჯდა. სიმაძღრით ძლივსღა ქშინავდა, მაგრამ თვალებს უფრო მამაცად ატრიალებდა და სულხარბად დასჩერებოდა უფსკრულში ლეშის გროვას. - ხა, ხა, ხა! - სთქვა მან სიცილით ბოლოს, - უყურე, აბა, უყურე იმ ბრიყვს, იმ საცოდავს, იმ მატლს, იმ ბეჩავს! ნეტავი ერთი ლუკმა მაინც გამოვიდოდეს და მერე ეთქვა ჩემზე აუგი სიტყვა, მერე დავეძრახე. ღმერთმა შემარცხვინოს, სასწორზე აგვწონეთ, ძმაო, თუ ორი ათასი ბულბული არ ავიწონო. ჰაერში რომ შევინავარდებ, გავშლი განზე მხრებს, ათასი ვერსიდამაც კი დამინახავს ადამიანის თვალი და იმ მლივს, თუ თავს არ წაადეგ ვერც კი დაინახავ თვალით; მფრინავი არავის უნახავს, თურმე ჯაგებში, ბარდებში ძვრება და რაღაცას ჟღურტულებს და ამისთვის აქებენ. ჟღურტულებს თურმე მძინარა, თვალებდახუჭული. ჩემი თვალების ტოლა არც კი არის, რომლებიც არადროს არ მეხუჭება და მუდამ მზად მიჭირავს საჭმლისა და მძოვრისკენ. ის კი ჟღურტულებს და ჟღურტულებს, საჭმელ-სასმელი არც კი აგონდება და თანაც ჩემს წყევლა-კრულვას დასძახის არემარეს... 

- “ყრაანტ, ყრაანტ”! - მოისმოდა. სვავისკენ მოსეირნობდა შავი ყორანი. ჯერ გაეთამაშ-გამოეთამაშა გულზვიადად მჯდომარე სვავს, ფრთაც გაუტყლაშუნა ფრთაზე, უნდოდა ზეზე წამოეგდო, მაგრამ სიმაძღრით დამძიმებული სვავი რომ ვერ დასძრა ადგილიდან, მის გვერდით შორი-ახლო დაეშვა და ჩამოჯდა კლდეზედ. 

- ყორანავ, ყორანავ! - მიუბრუნდა სვავი ყორანს და მედიდურის კილოთი დაუწყო კითხვა: - როგორაო? რას მიამბობდი იმ დღეს ბულბულზე, ლამაზად მღეროდაო? ნეტავი მეც ბულბულად მაქციაო?! უჭკუოვ, უტვინოვ! 

- ჰო, იმასვე გიამბობ, რაც მიამბია შენთვის: მისი მღერა არ დამავიწყდება ჩემს სიცოცხლეში, და არ დაიჯერებ, მისი სიმღერის გაგონება აგერ იმ ლეშის გროვასაც კი მირჩევნია. 

- აბა როგორ იყო, როგორ? მიამბე! - დაეკითხა კვლავ სვავი. 

- მშვენივრად გალობდა, მშვენივრად! რამდენჯერ გავმძღარვარ ლეშით, სხვადასხვა ცხოვლისა თუ ფრინვლის ხორცით, ჩემს სიცოცხლეში ისეთი სიამოვნების წამი არ გამომივლია; მაშინ კი, როცა ბულბულის მღერას ვუგდებდი ყურს, ჩემმა გულმა ფეთქა დაიწყო, მისი ძგარა-ძგური, ხმაურობა თითონ მევე კარგად მესმოდა. მთელი ღამე არ დამდგარა, არ დაუსვენია. მთელი ჭალა იყო და ის. 

- შენ ღამე ჭალაში რა გინდოდა? - ამბობდა სვავი გაჯავრებით. 

- მინამ მთაში ლეში გაჩნდებოდა, ბარად დავდიოდი სადავლოდ. სანოვაგეს, ღვთის წინაშე, ბევრსაც ვხვდებოდი. დამეზარა მთაში წამოსვლა და ერთი ღამე ჭალაში ვათიე ერთ უზარმაზარ ბოკვზე. იმ ღამეს გავიგე ის, რაც ჩემს სიცოცხლეში არ გამიგია და იქნება კიდევ ვეღირსო ბულბულის ხმის გაგონებას. ამაღამაც იქნება წავიდე, აღარა მშია და არაფერი. წავალ, დავჯდები იმავე ბოკვზე და დავუგდებ ყურსა, დილაზე კი აქვე გიახლებით. იმავე ხეზე, მეორე ტოტზე, ყვავი იჯდა. თუმცა უგუნებოდ ბრძანდებოდა, მაგრამ თვითეულს სიტყვას ის მითარგმნიდა; მე მხოლოდ ხმა მომწონდა, სიტყვები კი არ მესმოდა. ყვავს ბულბულის ენა კარგა სცოდნოდა და დაწვრილებით მითარგმნიდა. განა არ იცი, ზამთარ-ზაფხულ ბარადა გდია და ადვილად შეისწავლიდა. 

- რას გითარგმნიდა, რატომ მეც არ მეტყვი? - სთქვა კვლავ სვავმა. 

- ბევრს რასმე, ვინ მოსთვლის! ყველა ვერ დავისწავლე, - უთხრა მას ყორანმა. -ცოტა რამ კი მახსოვს. აი თურმე რასა მღერის ბულბული: “ამოდით ყვავილნო, შვენიერნო, ტურფანო, დედამიწის ანგელოზნო, თქვენ დაგედევით მტლედ, თქვენ გენაცვალეთ. უთქვენოდ ღმერთმა ნუ მომცეს ერთის დღის სიცოცხლე, თქვენა ხართ, თქვენა, ჩემი სიცოცხლე. ტყეო, დედამიწის გვირგვინო, მუდამაც იხარე ფოთოლით და ნაყოფით, მუდამ მწვანობდე, მუდამ ჰლაღობდე და მე, საბრალო შენი მგოსანი, გიმღერდე, ვაქებ-ვადიდებდე შენს შვენებას, შენს შემოქმედს. უმანკოება შენი ნუმც შეიბღალება რაიმე ცოდვით, რომ არ მატირო მწარედ, გული არ დამიდაგო! 

“წყარონო, წმინდად, ანკარად მდინარნო! რძედ გადენსთ ბუნება, რათა ყველა ცხოველს მოუკლათ წყურვილი, დასაჭკნობ-გასახმობად გამზადებულნი მცენარენი მორწყოთ, გაახაროთ, გაანედლოთ, თავი მაღლა ააღებინოთ; ნუ დაივიწყებთ, თქვენი ჭირიმე, უკანასკნელ მატლს, უკანასკნელ ჭიას, რადგან იმასაც სიცოცხლე სწყურია. ნურც დაიშრიტებით: იდინეთ, იწანწკარეთ. თქვენ რომ გხედავთ, ჩემს გულში წმინდა გრძნობა და დიადი სიყვარული თქვენსავით წანწკარებს. უფალო, ღმერთო, აკურთხე წყარონი, აკურთხე ყვავილნი, დამილოცე ტყე, თქვენს მადლს და დიდებას ვეთაყვანე! 

“მზეო, ყოველის არსის ნუგეშო, გაათბე, გაახარე ყველა შენის მადლიანის სხივით, ხოლო ნუ დასწვავ, ნუ დაჰგვალავ, ნუ გააფუჭებ კაცის და ბუნების მარჯვენის ამაგს; შენ, ნიავო ციურო, მოეშველე მზეს, ერთად შეზავდით და თესეთ მადლი ქვეყანაზე! ძალნო ბუნებისანო, მოგროვდით ჩემთან, მოისმინეთ მუდარა ჩემი: აგერ სოფლები, აგერ ქოხები, იქვე ობლები, უბადრუკნი, ბეჩავნი ტირიან. მიეშველეთ, მტირალი გააცინეთ, მშიერი გააძღეთ, თქვენს ძალასა და მადლსა!.. ახ, საბრალონი! რამდენი ტირის, რამდენი ოხრავს და იმათი ცრემლი კი ჩემს გულში ზღვასავითა გუბდება, მე სულს მიხუთავს, სიცოცხლეს მიწამლავს. 

“რამდენი მწყემსი ტირის და იმათ სარჩოს ითრევენ სვავნი და ყორანნი, უმსგავსნი, უმადლო, უკეთურნი ფრინველნი, სხვისა ცრემლით თავის მასაზრდოვებელნი, სხვის საფლავზე მოკიჟინენი. მზარავს და მშხამავს იმათი მოგონება”. და სხვა და სხვა. 

- რაო? სვავნი და ყორანნიო? - სთქვა სვავმა მრისხანედ: - იმისმა მზემ, სვავი და ყორანი იმის ცალი და ანათალი არიან, იმასავით მარტო ჟღურტულებენ და ვერ სიამოვნებენ ამ წუთისოფლის სიამოვნებით. რა ღმერთი გაგიწყრა, რომ მაშინვე არ გადაუხტი და თავი არ გაუჩეჩქვე იმ წუწკს, იმ უბადრუკს, იმას! იმდენს ვალაპარაკებდი განა ჩემს თავზე, მე რომ იქა ვყოფილიყავი?! არამი არ იქნებოდა მაშინ ჩემი სიცოცხლე ჩემს თავზე, თუ მაშინვე არ გავგლეჯდი შუაზე? 

- ეგრე პირდაპირ რომ ეთქვა მშრალის სიტყვით, მეც ბარემ იმას ვუზამდი, მაგრამ ისე ლამაზად, მოხდენით ამბობდა, რომ გავშეშდი, კლანჭები ხის ტოტზე მიმეწება, ნისკარტი გამიშეშდა, დამამონა, დამაუძლურა. დარწმუნებული ვარ, შენ რომ ყოფილიყავი ჩემს ალაგას, ხმას ვერ ამოიღებდი, კრინტსაც ვერ დასძრავდი. გავგლეჯდი კი არა, დღეს საღამოსაც იქვე უნდა წავიდე და კიდევ მოვისმინო ბულბულის მღერა და, თუ გნებავს, შენც წამობრძანდი. შენ ამოიყარე იმისი ჯავრი. ადვილია მისი მოკვლა, მისი დაჭერა. თვალდახუჭული გალობს მუდამ; დილით მე თითონაც ვნახე, თვალები ეხუჭა და ისე მოთქვამდა. 

- მე წამოვალ, - სთქვა სვავმა, - და ავ დღესაც დავაწევ, გაჩვენებ იმის სეირს. 

- აი ვნახოთ, მომყე, მაშ წავიდეთ! - სთქვა ყორანმა. - “ყრააანტ”, გაისმა, ყორანი აფრინდა და მასთან ალახლახდა სვავიც და გასწიეს ერთად. 

III 

ხშირ-ბინდმა დაჰკრა, როცა დიდს ჭალაში, დიდს ბოკვზე ორნივე, ყორანი და სვავი, ჩაეშვნენ, დალაგდენ მძიმედ და არხეინად დაიკეცეს მხრები. 

კარგა დაღამდა. ყორანი თვალგაფაციცებული, ყელმოღერებული, მოუთმენლად ელოდა ბულბულის აჩქამებას. სვავს კი უმსგავსოდ ჩამოეშვა ჩინჩახვი, მოეკუმა ნისკარტი, გაეფართხა მხრები და თეთრს ტომარასავით იდვა ბოკვის ტოტზე. 

- რატომ არ გალობს, სად ჯანაბას წასულა ის უმსგავსო, ოხერი? - სთქვა ბოლო დროს სვავმა, - დაუყვირე მაინც, რომ ხმა ამოიღოს. 

- მოითმინე, ცოტა ხანს, მოითმინე, - უპასუხა ყორანმა, - მე რომ დავიყვირო, რას გავაგონებ და, ვინ იცის, ძალდატანებით იმღერებს კი?!. 

ცოტა ხანმა გაიარა და ჯერ თითქოს კვნესასავით რაღაცა ხმა შემოესმათ. 

- აგერ, აგერ, დაიწყო, დაიწყო! - სთქვა გახარებულმა ყორანმა, - დაუგდე ყური, ის არის, ისა, გალობს, დაიწყო, აბა ახლა შენ იცი, როგორ ამოიყრი ჯავრს! 

კვნესას წკრიალი მოჰყვა ჯერ ნელა, ნელა, დინჯად და ბოლოს ამაღლდა ხმა ღვთიური. 

სვავმა თავი აიღო და თვალები გაახილა. გაიჩმუჩნა. შუაღამემ მოატანა. ბულბული გალობდა და სვავიც “ოჰ, ოჰ, ოჰ, - იძახდა, - მართლაც, მართლაც გულსა ჰკოდავს, ყორანო!..” 

გათენდა, შეეყარა ბინდი ნათელს, ყორანი მიაშტერდა სვავს და შენიშნა, რომ წუწიანს თვალებზე ორი ცრემლი მიჰკრობოდა, დაღვრემილიყო. 

- აბა, ბიძიავ, რას აპირობ, მოჰკალი, თუ შეგიძლიან, რას გარინდებულხარ, გაჩუმებულხარ? - უთხრა თავმომწონედ ყორანმა. 

- ფიქრებში წავედი, ფიქრებმა გამიტაცეს. აღარ მინდა დანაპირები. 

- მე ხომ გითხარი, ვერაფერს გაუბედავ-მეთქი. ხომ გახსოვს? 

- მახსოვს და არც გიტყუვნია, - სთქვა სვავმა ამოოხვრით. 

შუადღე იქნებოდა, რომ სვავი და ყორანი დიდს ხევში ისხდენ გვერდის-გვერდ და ლეშსა წიწკნიდენ. 

1896 წ.