"სული, როგორც სანთელი"...
"უსინდისობაა, როდესაც სანთელი უაზროდ იწვის", - ასეთი სათაური აქვს ბესიკ ხარანაულის ერთ-ერთ ბოლო ლექსს.
ეს ფრაზა, რომელიც ზნეობრივი სენტენციისა თუ აფორიზმის კატეგორიულობითაა აღბეჭდილი და კლასიკური ლირიკის მორალურ კონსტანტაციათა გახსენებას იწვევს (დავუშვათ: "ვინც მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია") ძალზედ მოულოდნელად, გამომწვევად და ამავე დროს ერთგვარად სასაცილოდაც გაისმის იმ ქვეყანაში, სადაც არაფერია უფრო იაფი და ადვილად გასაქრობი, ვიდრე ადამიანის სიცოცხლე, სადაც ადამიანთა უაზრო სიკვდილი სწორედაც რომ ცხოვრების წესად ქცეულა. იმ ქვეყანაში, რომელიც "უსინდისობით" იღუპება და სადაც არამარტო სინდისი გამქრალა მასობრივად, არამედ ლამის წარმოდგენაც მასზე, როგორც ასეთზე. კომიკურობის ნიუანსს კიდევ ის განსაზღვრავს, რომ უმკაცრესი მორალური მსჯავრი "სალაპარაკო" ენითაა გამოხატული ("უსინდისობა") და ამასთან, ადამიანი დადანაშაულებულია არა დიად, საყოველთაოდ აღიარებულ ფენომენებთან უდიერ დამოკიდებულებაში (როგორიცაა ღმერთი, ადამიანი, ბუნება, სამშობლო), რაც ლიტერატურისა თუ რელიგიის მორალურ ტრადიციას წარმოადგენს, არამედ ერთ ყოფით, უბრალო საგანთან - სანთელთან "უსინდისო" მიმართებაში.
ამ ვრცელი ლექსის მთავარი და ერთადერთი გმირისთვის, ვისაც ეს ლექსი იკვლევს და ეძღვნება, სანთელი ძვირფასი და ფასეულია არა მისი "შეძენილი თვისებების" გამო (ანუ არა იმის გამო, რომ იგი ზოგადად სინათლის სიმბოლოა ხოლმე, ხოლო სინათლე - სიმბოლო ჭეშმარიტებისა; რომ სანთელი სულთა ქვეყანასთან კავშირის საიდუმლო ინვენტარია, ლიტურგიებისა თუ რიტუალების ერთი უმთავრესი ელემენტი), არამედ მისი პირველადი ბუნებიდან გამომდინარე: სანთელი ძვირფასია, რადგან იგი საგანია. საგანი, რომელიც ეხმარება და სჭირდება ადამიანს. ნივთი, თავისი კონკრეტული დანიშნულებით: სიბნელეშიც მისცეს კაცს საშუალება გამოავლინოს თავისი თავი, ანუ იმუშაოს. ამიტომ ხსენებული პერსონაჟი "სანთელს მხოლოდ მაშინ ანთებდა, შუქს რატომღაც რომ ჩააქრობდნენ".
მხოლოდ ლექსის ავტორი და არა პერსონაჟი ანიჭებს სანთელს კონკრეტულთან ერთად სიმბოლურ მნიშვნელობასაც, როდესაც ლექსის სათაურად გამოაქვს იგი. ამით თავად ლექსის პერსონაჟია შედარებული იმ სანთელს, რომელიც მარტოდმარტო იწვის და ანათებს ბნელ ოთახში: არავის თვალისთვის, არავის გულისთვის. რადგან: ლექსის პერსონაჟი მარტოსულთა კლასიკური წარმომადგენელია. მაგრამ არა უბრალოდ მარტო კაცია იგი, არამედ - მარტოდ მავალიც, ანუ მუდმივი შინაგანი ზრდისა და განუწყვეტელი ქმნადობისათვის გაჩენილი არსება, რომელიც ყოველ წუთს "ხედავს" და ყოველ წუთს აზროვნებს. აქ, ცხადია, მაშინვე გამოგვეწვდება სიტყვა: პოეტი. დიახ, იგი პოეტია, მაგრამ თვით პოეტთაგანაც განსხვავებული თავისი უჩუმარობით, თავისი განდეგილობის ხარისხით.
ვიდრე ამ განსხვავებას შევეხებოდეთ, ჯერ ის ვთქვათ, რაც ყველა პოეტს აერთიანებს, უფრო სწორად, რაც თავად პოეზიის არსში იგულისხმება (არსში, რომლის სხვადასხვა წახნაგსაც სხვადასხვა ეპოქა წამახავს და ამძაფრებს): ჩვენი ლექსის გმირს "ყოველთვის ტკივილს ჰგვრიდა კაცთა ზედა ძალმომრეობა და საგნებზე უდიერობა - იმდენად, რომ სასაცილო ჩანდა სხვებისთვის".
პოეტის (პოეტური სულის) სინდისი მთელი დედამიწის, სამყაროს რადიუსით ვრცელდება და მხოლოდ ადამიანთან (საზოგადოებასთან, სამშობლოსთან) მიმართებით არ განისაზღვრება. როდესაც მიწას და მზეს "დედა"-ს უწოდებენ, ამით სახელმდებელი თავის ზნეობრივ მიმართებას აფიქსირებს სახელდებულისადმი: ეს არის ამ დიდ საგანთა მნიშვნელობის ზუსტი განსაზღვრა (ზუსტი ინფორმაცია) და ამავე დროს მადლიერების გამოხატვა მათდამი. რაკიღა "მადლისთვის მადლიერება" (მ. ჰაიდეგერი) არის სწორედ პოეზიის არსი, რომელიც მადლიერებას სიცოცხლის, სიცოცხლის ელემენტების, სამყაროს საგნების აღბეჭდვით, აღნიშვნითა და "განდიდებით" გამოხატავს (რ. მ. რილკესთვის საგანთა "განდიდება" პოეზიის არსია).
პოეზიის "ზნეობრივი კოდექსის" მცნებათა რიცხვი ბევრად აღემატება ათს და ცოდვათა გვარიც "მომაკვდინებლად" და არამომაკვდინებლად არ ხარისხდება. ამ დაუწერელი სჯულის ერთ-ერთი უმთავრესი მცნება სწორედ ასე შეიძლება ჟღერდეს: გიყვარდეს, გებრალებოდეს, გაუფრთხილდი და პატივი ეცი არა მხოლოდ ადამიანს, არამედ ყოველ ცოცხალ არსებასა და ყოველ საგანს: ცხოველს, მცენარეს და უბრალო ნივთს ("სათნოება მცენარესთან მიმართებით იწყება" - ელზე ლასკერ-შიულერი).
ადამიანის სინდისი, მისი განატიფების ხარისხი ყველაზე მეტად ყველაზე უფრო დაუცველ არსებებთან დამოკიდებულებაში ვლინდება. ქალები, ბავშვები, ინვალიდები და მოხუცები სუსტ არსებათა იერარქიის ყველაზე დაცულ არსებებადაც კი შეიძლება ჩაითვალონ, რაკიღა მათ ენა და ცრემლი მაინც გააჩნიათ და კანონი იცავთ. მაგრამ კანონით დაუცველი, უენო და უტყვი, უცრემლო და ტირილის ვერშემძლებელი - ცხოველები, მცენარეები და ნივთები - სწორედ თავიანთი მაქსიმალური დაუცველობით ხდებიან გამომმჟღავნებელნი ადამიანში დაფარული მიდრეკილებისა ძალმომრეობისაკენ; ისინი არიან ადამიანთა დაუსჯელი და შეუფასებელი ძალმომრეობის ველი და მსხვერპლნი, უტყვი მოწმენი ადამიანის შინაგანი, ხშირად კარგად შენიღბული ან გაუცნობიერებელი სისასტიკისა.
ჩვენი პერსონაჟისათვის ძალადობა იწყება არა ფიზიკური უხეშობით დაუცველი საგნის მიმართ (ამით ის "გვირგვინდება"), არამედ უკვე იმით, რომ ამა თუ იმ საგანს უაზრო მდგომარეობაში აქცევენ, მდგომარეობაში, როდესაც საგანი თავისი დანიშნულების მიხედვით კი არ გამოიყენება, არამედ ფუჭად, "უაზროდ" იხარჯება.
ბ. ხარანაულის ერთ ადრეულ, მშვენიერ ლექსში ("კარტოფილის ამოღება") ასეთ აზრ და ფუნქციადაკარგულ საგნად თავად მიწაა წარმოდგენილი, მისი კარ-მიდამოს მიწა, რომელიც ახალი თაობის ხელში აღარ იბარება და საკვების წყაროდ აღარ გამოიყენება. ამით მიწას წართმეული აქვს სწორედ მისი არსი -"დედობა" და იგი გამრთობადაა ქცეული მოაგარაკეთა ზერელე, სეზონურ ყოფიერებაში. ამ ლექსში თავად ავტორი დგას უნებლიე დამნაშავედ მიწის წინაშე ("რომელიც ერთ დროს მშობელივით თავშეწირვით გვკვებავდა და რომელმაც ახლა მხოლოდ და მხოლოდ უნდა გაგვართოს"), და მისდამი თავისი ვალის მოხდა მხოლოდ როგორც პოეტსღა შეუძლია: ცოცხალ არსებად წარმოგვიდგინოს, გაგვაგებინოს და განგვაცდევინოს არსდაკარგული, ძალადობის მსხვერპლად ქცეული, დედა-მიწის ტრაგედია.
მაგრამ როგორღაა არა თავისთავად დიდი და დიადი, არამედ პატარა საგნების საქმე? ნივთები შემოგვჯარვიან, განუყრელად ახლავან თან ჩვენს ყოფნას მიწაზე, კერძოდ და განსაკუთრებულად კი: ბინაში, ოთახში (ჟან პოლ სარტრის მოთხრობის "ოთახის" მთავარი გმირი, უკიდურესად განატიფებული და დაავადებული ნერვების პატრონი ხედავს, რომ "ისინი", ანუ ადამიანები საგნებს ისე სტაცებენ ხელს, თითქოს უნდათ მოახრჩონ).
ნივთი, საგანი პოეზიაში გვიან შემოდის და თავიდან არსებითად მხატვრობიდან: "საგანი-ლექსი" ან "საგნის ლექსი" გერმაულად "Dinggedicht" როგორც ტერმინი 1926 წელს კ. ოპპერტმა დაამკვიდრა და ამით ლექსის ის ტიპი აღნიშნა, რომელშიც ლირიკული სუბიექტი თავად საგანს ალაპარაკებს. რაინერ მარია რილკემდე, რომელთანაც "საგანი-ლექსი" უბადლო სრულყოფილებას აღწევს (ციკლი "ახალი ლექსები" 1907-08 წ.წ.), გერმანულ ლირიკაში ლექსის ამ სახეობის ერთი-ორი ნიმუში თუ შეიძლება დაიძებნოს: ე. მიორიკეს ძალიან ცნობილი, მშვენიერი ლექსი "ჭაღს" (1846) და გ. ფ. მაიერის "რომაული შადრევანი" (1882). რილკესთან მხოლოდ (ავტონომიურ) საგანში ჩაღრმავება, მისი "წვდომა" და საგნის სახისა და მნიშვნელობის სიმბოლური განვრცობა როდი ხდება, არამედ მაქსიმალური ენობრივი და სტრუქტურული შემჭიდროებით, შენივთულობითა და კომპაქტურობით ლექსი თავად ემსგავსება საგანს. მაშასადამე, "საგანი" ცვლის ენას, ლექსის სტრუქტურას. საგანი, საგნები, ნივთები რილკეს სამყაროსა და მისი ცხოვრების ფილოსოფიის, მისტიურ-ესთეტიკური "პედაგოგიკის" მთავარ ცნებათაგანია. და ეს, როგორც ცნობილია, ქანდაკების, კერძოდ, ო. როდენის შემოქმედების გავლენით ხდება.
როგორაა ამ მხრივ საქმე ქართულ პოეზიაში? ეს საკითხი შესასწავლია, მაგრამ წინასწარვე შეიძლება ითქვას, რომ ქართველი პოეტის ყურადღების სერიოზულ კონცენტრაციას კონკრეტული საგნები, ნივთები ვერ ახერხებენ: და ეს მიუხედავად დიდ წინამორბედთა მცირერიცხოვანი, მაგრამ მნიშვნელოვანი კონსტატაციებისა, რომელთაგან უმნიშვნელოვანესად ნიკოლოზ ბარათაშვილის სიტყვები მესახება მათი მანიფესტური კონკრეტულობისა და სიცხადის გამო: "მრწამს, რომ არს ენა რამ საიდუმლო უასაკოთა და უსულთ შორის და უცხოველეს სხვათა ენათა, არს მნიშვნელობა მათი საუბრის". "უსულოებში", ცხადია, პოეტი ცხოველებს არ იგულისხმებდა. და ამ აზრის სიღრმე და სიფართოვე უსასრულოდ იზრდება, თუ იგი საგნებსაც, ნივთებსაც მოიცავს. რადგან ეს დიდი პოეტების დამოუკიდებელი მიგნება და შეგრძნებაა, რომ მკვდარი, უსულო მატერია დედამიწაზე საერთოდ არ არსებობს, "დედამიწაზე, სადაც გამტარი არის ყოველი", როგორც იტყოდა რილკე. ზუსტი მეცნიერების ცნებით "გამტარობით" რილკე იმავეს ამბობს, რასაც ბარათაშვილი : რომ ყველაფერს აქვს ასახვის უნარი, ყველაფერი რეაგირებს სინამდვილეზე და "ატარებს" და "გაატარებს" მისგან მიღებულ ინფორმაციას: კარგსაც და ცუდსაც (ცხადია, მსგავსი აზრები "ხელოვნური" მატერიის, ნივთიერებისა და საგნების ტოტალურ წარმოებამდე გამოითქმებოდა; მთლიანად ხელოვნური საგანი სწორედაც რომ "გაუმტარობით", სიყრუითა და ჩაკეტილობით გამოირჩევა და ხერგავს, ახშობს სამყაროს საყოველთაო, ბუნებრივ გამტარობას, მის ფარულ-ინფორმაციულ მიმოქცევას).
ეს პატარა და ნაჩქარევი ექსკურსი პრობლემაში "საგანი ლექსში" შეიძლება ფრანგი პოეტის ფრანსის პონჟეს (1899-1988) კრებულის ხსენებით დავამთავროთ, რომელიც 1942 წელს გამოვიდა სახელწოდებით: "საგანთა სახელით" და ავტორს "საგნების პოეტის" სახელი დაუმკვიდრა. ჟან პოლ სარტრმა მნიშვნელოვანი ესსე მიუძღვნა ამ კრებულს ("ადამიანი და საგნები", 1947) და ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ პოეტს ენაში შეჰყავს ტრადიციულად პოეტური ყურადღების მიღმა დარჩენილი სრულიად უბრალო საგნები: და "ენას აცმევს" მათ. თავად ფრანსის პონჟე წერდა: "სიყვარული და აღტაცება რომელიმე საგნის მიმართ შესანიშნავი მდგომარეობანია, მაგრამ კმაყოფილებას და სიმშვიდეს მხოლოდ მაშინ მოგანიჭებენ, თუ საქმედ გადაიქცევიან. და ერთადერთი კეთილშობილი საქმე კი, ნამდვილად ის არის, ეს საგანი ყველას ისე წარუდგინო, რომ მათი სიყვარული და აღტაცებაც გამოიწვიოს".
(ის, რომ მგრძნობელობა საგანთა მიმართ ქართულ პოეზიაში საკმაოდ დაბალია, გარკვეულწილად უნდა ასახავდეს საზოგადოების გულგრილ და აგრესიულ დამოკიდებულებას გარემოს, ბუნების, ხელოვნების, ყოფითი საგნების მიმართ, რაზედაც მეტყველებს საგანთა ერთიანი იავარქმნილობა და გაპარტახება ჩვენს ქვეყანაში.)
დავუბრუნდეთ ბესიკ ხარანაულის პოეზიას. თუ არ ვცდები, "საგანი", "საგნები" აქ ერთი-ორჯერ იქცევა საკუთრივ თემად, რეფლექსიის საგნად. მაგალითად, (ჩემთვის პირადად უსაყვარლესი) პასაჟი პოემიდან "მიკარნახე, ანგელინა". აქ მუნჯ, მოყურადე, პატარა საგნებთან ადამიანის მიმართების პრობლემა თბილი იუმორით, ძალიან ფაქიზად და ღრმად არის განცდილი:
"შეხედეთ, ერთი,
რა თვისება აღმოაჩნდათ პატარა საგნებს:
თითის წვერებზე იწევიან იმათ ზურგს უკან,
ვისკენაცა გვაქვს გულისყური,
ვისაც თვალით ვაბედნიერებთ
- ეი, ვიროო - ამას როდი იძახიან
თავაზიანნი,
ჰეი, ბატონო, ბატონოო,
ვითომც ჩვენსკეც მოიხედეთო,
შეგვამჩნიეთო...
მაგრამ რაიმე წაგვადგმევინებს იმათკენ ნაბიჯს?"
უფრო მძაფრადაა გადმოცემული ტკივილი საგანთა გამო კრებულში "აგონიური".
"ო, ახლობელო, ძვირფასო საგნებო,
ხელის გამმართავნო აგონიური ადამიანისათვის,
რადგან არ იცის, რას ეცეს და რა დაამტვრიოს,
უფრო მიმნდობი, უჩუმარი და ახლობელი,
რომელიც გულსაც მოაფხანინებს
და გულსაც დასწყვეტს თავისი გაქრობით".
და აი, მგრძნობელობა საგნის მიმართ უმაღლეს ხარისხში ადის სწორედ აქ, ლექსში "უსინდისობაა, როცა სანთელი უაზროდ იწვის", თუმცა ლექსი სანთელს კი არა "ტექსტების მწერ" ადამიანს ეძღვნება. მაგრამ ამ ადამიანის მახასიათებელი სწორედ საგანთან, ამ შემთხვევაში სანთელთან მისი მიმართებაა.
ლექსში ძალადობის ობიექტი სანთელია, რომელიც მავანთა წყალობით უაზროდ იწვება. ეს ეწინააღმდგება ლექსის პერსონაჟის სინდისს, მის სამართალს. სანთლის აზრი ის არის, რომ იგი კეთილი შრომისათვის აუცილებელ პირობას ქმნის: სინათლეს. ლექსის უსახელო და ყველასათვის უცნობი პერსონაჟი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სანთელს მხოლოდ მაშინ ანთებდა, როცა სინათლე ქრებოდა, რადგან იგი სანთლის შუქზე თავის "ტექსტებს" წერდა, და თან "სულ სანთელს უფრთხილდებოდა": ვიდრე ბნელში საბოლოოდ არ დახვეწდა ტექსტს, "მანამ ასანთს არ მოუკიდებდა".
მავანი აქ ყაირათიანობას ახსენებს და ფაქტობრივად სწორიც იქნება: განა "დაზოგვა" ორივე მნიშვნელობას არ შეიცავს: მორალურსა და პრაქტიკულს? (საყვარელი საგანი ხომ დაზოგვას ითხოვს და არა გაფლანგვას.)
და როცა "უსინდისობის" ათვლის წერტილად იმას აცხადებენ, სანთელი ტყუილად, ფუჭად რომ ანთია და იწვის (შესაბამისად, წყალი ფუჭად რომ იღვრება) - ამით სინდისის, გინდათ, სამართლის (ანდა სიკეთის) იმ ძირისძირში ჩავყავართ, რომელიც სიამოვნებით უარყო ჩვენმა მოდგმამ და იქიდან ამოვარდნილმა ზედაპირის მიდამოებში, მის ზემოთ-ქვემოთ მოინდომა საკუთარი ცხოვრების მოწესრიგება: ადამიანის როგორც "ბუნების გვირგვინის" უფლებების, ღირსებისა და უსაფრთხოების დაცვა ბუნების სხვა შვილთა თუ ადამიანის ქმნილებათა - უტყვ საგან-ნივთთა აბუჩად აგდების, მათდამი "უდიერობის" ხარჯზე. მაგრამ ფრიად და ფრიად მყიფეა იმ დაწერილ თუ დაუწერელ კანონთა გარანტიები, რომლებიც მხოლოდ ადამიანებს იცავენ (და იცავენ მათ ერთმანეთისაგან), რაკიღა მათი, ყველაზე მოძალადე არსებების ძალმომრეობა ფარულ თუ აშკარა აპრობაციას სწორედ უტყვ, დაუცველ საგანთა ჩაგვრაში გადის და აქ გამოწრთობილი უკან უბრუნდება თავის სათავეს.
და თუ მავანი ცარიელ ოთახში შუქს მხოლოდ პრაგმატული მოსაზრებით გამორთავს ან სანთელს ჩააქრობს (ე. ი. საგანს უფრთხილდება მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც საკუთარ თავს (ფულს) უფრთხილდება) - ის მხოლოდ ყაირათიანი ადამიანია და სხვა არავინ. მაგრამ თუ ვინმე ამას აკეთებს იმიტომ, რომ არ შეუძლია საგნის აბუჩად აგდება, მისი უაზრო მდგომარეობაში მოქცევა, მას ისევე ექცევა როგორც ადამიანს, - ის პოეტია. მასში თავისთავად, თითქოსდა თანდაყოლილად მოქმედებს სინდისის ყველაზე მკაცრი და ნატიფი ხმა, ლმობიერება და თანალმობა ყველა არსებულისადმი, რომელნიც მისთვის "სულიერ" და "უსულო" საგნებად არ იყოფიან.
და აბა რაღა განმარტება სჭირდება იმას, რომ კაცი, რომელიც ამგვარად ფიქრობს, აღიქვამს, განიცდის, ცხოვრობს და ასე აყალიბებს თავისი სჯულის ერთ-ერთ უმთავრეს მცნებას: "უსინდისობაა, როდესაც სანთელი უაზროდ იწვის", - განწირულია, სასაცილოდ ჩანდეს სხვებისთვის: რადგან ამ კაცის მარტოობის ირგვლივ შემოჯარულია მოდგმა, რომელსაც ჩვენს დროში თავისი საბოლოო სახისთვის მიუღწევია: ეს არის "მომხმარებელი", - მოჩვენებითი პროგრესის პირმშო, ე. წ. ტექნიკური ცივილიზაციის კანონიერი შვილი, რომლის სულიერი სიგლუვე სრულ წინააღმდეგობაშია მისსავე კუჭში ჩამავალ სუპერმარკეტულ მრავალფეროვნებასთან. ეს არსება, რომელსაც თავის უწმინდეს უფლება-მოვალეობად მიაჩნია საგან-არსებათა მხოლოდ "მოხმარება-გამოყენება" და მოსახვეჭელის მოხვეჭა; არსება-მოძალადე, ადამიანი-ვამპირი, გამომფიტავი საგანთა, სულთა და ენერგიათა, - დიახაც რომ ლაღად იცინის, კვდება კიდეც სიცილით "ცხოვრების გერთა" შემხედვარე, რომელნიც მთელი თავისი ცხოვრებით უკუმიაგებენ: იღებენ და მოიხმარენ უხერხულად, დაზოგვითა და მადლიერებით; და გასცემენ უშურველად და თავდაუზოგავად: "თან სულ სანთელს უფრთხილდებოდა, ასანთს მხოლოდ იმის შემდეგ მოუკიდებდა, როცა ბნელში ტექსტს მთლიანად დახვეწდა ხოლმე, რადგან ყოველთვის ტკივილს ჰგვრიდა კაცთა ზედა ძალმომრეობა და საგნებზე უდიერობა, იმდენად, რომ სასაცილო ჩანდა სხვებისთვის და სასაცილოც უნდა დარჩეს ახლაც - შემდგომშიც, რადგან: რაა საგანი, კაცმა დედა თუ არ უტირა და ბოლომდე არ მოიხმარა".
(ჩვენს ყოფით რეალობაში უკვე კლასიკად ქცეული ჟარგონი "დედის ტირება" შეუცვლელად გამოხატავს მეორე არსების არა მხოლოდ ფიზიკურად ან მხოლოდ სულიერად, არამედ ყველანაირად ანუ, "ბოლომდე" ჩაწიხვლის სურვილს. და არა უბრალოდ სურვილს, არამედ - ჟინს. დღევანდელი ქართველის მასობრივი სახე: არსება, შეპყრობილი ჟინით: "დედა უტიროს" ყველას და ყველაფერს. როგორც გრ. რობაქიძე წერს სტალინზე, მას ქართული მხოლოდ საცივის, კახური ღვინის, მრავალჟამიერის სიყვარული შერჩა და გინება: "დედას გიტირებთ!")
ახლა კი ის ვთქვათ, რაც ჩვენს პერსონაჟს თვით პოეტთაგანაც განასხვავებს: ის თავის ლექსებს, ლექსებს კი არა "ტექსტებს" უწოდებს. აქვე აღვნიშნავთ, ის, რაც მოკრძალებულობად და უპრეტენზიობად მოსჩანს, სინამდვილეში მაქსიმალიზმია საკუთარი თავისა და ლექსის მიმართ. ლექსის ავტორი ასე ხსნის თავისი პერსონაჟის (თავისი კოლეგის) ამ თვისებას: ლექსი მაინც გარკვეულობაა, ადამიანის შინაგანი ქაოსიდან, სულის ღამედან შერჩევის, "დახვეწის" წესით სინათლეზე გამოტანილი, ფორმამიცემული, მოწესრიგებული სინამდვილე: აზრი, განცდა, განცდები, შთაბეჭდილება თუ სულის ერთჯერადი, მოცემულ წუთში შეძლებისდაგვარად დაფიქსირებული და გაანალიზებული მდგომარეობა. ლექსი გარკვეული კალაპოტი და ყალიბია. ადამიანის შინაგანობა კი წინააღმდეგობათა და შეუსაბამობათა ისეთი მორევი, რაც კალაპოტს ვერ ეგუება. ყველაფერი, რაც პოეტს თავისი შინაგანი სივრციდან გარეთ გამოაქვს და ლექსად აწესრიგებს - დაღდასმულია შინაგანობის რთული, მოძრავი და გაუმჭვირვალე კონტექსტიდან "ამოგლეჯილობით". და ნამდვილი ლექსი ლექსში ის არის, რაც ვერ მიიღწევა და ვერ გამოითქმება : "ამიტომაც თავის ლექსებს უწოდებდა ტექსტებს, ნაწერებს, მდგომარეობის ისეთ სახეს და ისეთ ფორმას, რაც განუწყვეტელ წინააღმდეგობებში და ცვლილებებში იმის სულს თან ამოჰყევბოდა: პოეტურობის ყოველგვარი იერარქიის, გამორჩევის, უკეთესის ძებნის გარეშე, როგორც მომღერალი და ბრბო - ერთ ჩარჩოში... რადგან, განა შესაძლოა, რომ შენს მიერ გაყვანილი კალაპოტისთვის მდინარის წყლიდან უკეთესი ნაკადები გამოარჩიო?"
წინააღმდეგობათა და შეუსაბამობათა ტოტალობა, რითაც აღბეჭდილია მიწიერი სინამდვილე და განსაკუთრებით, ადამიანის სულიერი სამყარო, - აღიქმება წმინდა ანუ ღვთაებრივ აბსურდად: სათქმელი არასოდეს ემთხვევა ნათქვამს. სათქმელი არც იმ შინაგან რეალობას ემთხვევა, საიდანაც აღმოცენდება. "გამოთქმული აზრი სიცრუეა", რადგან არ არის ზუსტი და ა. შ. ეს არის პრინციპული შეუძლებლობა. მიწიერი არსების დამღა და ხვედრია, იყოს წინააღმდეგობათა გზაჯვარედინი და ეპიცენტრი, ვერ მოარიგოს ისინი ერთმანეთთან: მაგალითად, პოეტს სწყურია იყოს ზუსტი, მაგრამ ეს არსებითად შეუძლებელია, რაკიღა მისი მატერიალური ხელსაწყო - ენა, შინაგან რეალობას მხოლოდ ნაწილობრივ, ე. ი. პრინციპულად არაზუსტად ასახავს. მაგრამ მიწიერი საუფლოს ეს შეუძლებლობა ადამიანს მძაფრად გაახსენებს და მოაწყურებს იმ ქვეყანას, სადაც წინააღმდეგობანი დაზავებული და შერიგებულია, - ანუ, სადაც ნამდვილი სიმშვიდე და თავისუფლებაა შესაძლებელი - ღმერთის საუფლოს:
"აბსურდის შეგრძნება ისეთივე უანგაროა, როგორც ღვთის სიყვარული".
ეს კაცი კიდევ იმით განსხვავდება სხვა პოეტთაგან, რომ არ სურს თავისი კვალი დატოვოს დედამიწაზე: არც თავისი ნაწერი და არც თავისი ფოტოსურათი. "არაფერი ჩემს შემდგომ ჩემი" - აი ამ კაცის კანონი, რომელიც აღმოცენდება როგორც "საწყლად საყვარელი დედამიწის შეცოდებიდან", ისედაც ამდენი რამ რომ ამძიმებს, ასევე საკუთარი სახის უარყოფიდან. რადგან სახე და იერი ცოცხალი კაცისა არ შეიძლება არ გამოხატავდეს რაიმეს მიღწევის, დაუფლების სურვილს. ამ კაცისთვის კი "საძაგელია სახე, რომელიც რაიმეს ლამობს" და ამიტომაც იპყრობს გადაწყვეტილება: "ჩემი სახე ჩემთან ერთად უნდა განქარდეს, სახე, რომელსაც უნდა შენი მისაკუთრება". ამიტომ, როცა ეს კაცი გარდაიცვალა, ვერსად აღმოაჩინეს ვერც მისი ფოტოსურათი, ვერც ნაწერები, ვერაფერი იპოვეს საბეჭდ მანქანაში ჩადებული ცარიელი ფურცლის გარდა. რადგან ყველგან თვითონვე მოსპო: თავისი სახე, თავისი ნაწერი, ნაკვალევი და ანაბეჭდი... (დაო დე ძინი: "სიარულის მცოდნე უკვალოდ დადის").
და როდესაც ჩვენ ლექსის პერსონაჟს ვეცნობით, ის უკვე გარდაცვლილია. ასე რომ, ჩვენ ამდენ ხანს მკვდარზე ვლაპარაკობდით, ვლაპარაკობდით იმაზე, თუ როგორი იყო ეს კაცი სიცოცხლეში. "წესრიგიანი" იყოო, - გვარწმუნებს ლექსის ავტორი. იგი თურმე არაფრით ჰგავდა "თვალში საცემ" პოეტებს, "პოეტური დაუდევრობა", გარეგნული გამორჩეულობაც რომ აუცილებლობად ჰქცევიათ შინაგანი გამორჩეულობის აღსანიშნად: არც მიხაკი ჰქონდა გარჭობილი ღილკილოში და არც თმა დაუდევრად უკან გადაყრილი. მაშასადამე, ჩუმად და შეუმჩნევლად ცხოვრობდა, თავის ნაწერებზე თავწახრილი. უწყინარი და უჩუმარი ყოფილა მისი არსებობა...
მაგრამ ეს ჩუმი კაცი, როგორც ლექსიდან ირკვევა, "თავისი სიკვდილით" როდი მომკვდარა. იგი დაუჭერიათ, უწამებიათ და საშინელი ტანჯვით მოუკლავთ: "ერთი ფრჩხილიც ვერ უპოვეს ოცივე თითზე, კიდურების ძვლები დალეწილი ჰქონდა, თვალები ბუდეებიდან ჰქონდა გადმოყრილი, მკერდი - ჩახვრეტილი, თითქოს ველური ერთობოდა კაჟის საჭრეთლით".
ადამიანის ასეთი მძაფრი, ხმამაღალი და ველური სიკვდილი თითქოსდა ასეთსავე სიცოცხლეს უნდა ესადაგებოდეს, იყოს გაგრძელება იმ სიმძაფრისა ანდა სასჯელი მის გამო, ე. ი. მიზეზი სიკვდილის ასეთი სიმჭახისა და განსაკუთრებულობისა თითქოს ამ პიროვნების სიცოცხლეშივე უნდა არსებობდეს. მაგრამ ლექსი სწორედ ამ შემზარავ შეუსაბამობაზეა დაწერილი. ეს კაცი ხომ არავის არაფერს უშავებდა, უწყინარი და უჩინარი ცხოვრებით ცხოვრობდა: თავის ნაწერებსაც კი აქრობდა, თავის სახესაც კი შლიდა. ასე რომ სრულიად, თითქმის მისტიურად გაუგებარია როგორ შეიძლებოდა ასეთ კაცს ვინმეში, ადამიანში, ადამიანთა ჯგუფში რისხვის უზარმაზარი ენერგიის მობილიზება გამოეწვია, რაც მის ესოდენ ჟინიან, საგულდაგულო წამებასა და მოსპობას სჭირდებოდა? უწყინარი და ჩუმი არსება, არსება, რომელიც არავის ებრძვის, არავის ეწინააღმდეგება, ჩვეულებრივ არათუ არ აღძრავს აგრესიას, პირიქით, სხვათა აგრესიას ადუნებს, ბრაზს აცხრობს და ამით უშლის ხელს ბრაზისა და რისხვის ენერგიას გადაიქცეს გამანადგურებელ ნაკადად (ხომ ეს არის აზრი უძნელესი და უღრმესი ქრისტიანული შეგონებისა მარცხენა და მარჯვენა ლოყის შესახებ).
მაშასადამე, სრულიად მორჩილი და უწყინარი, არაგამომწვევი და არარადიკალური სიცოცხლე სრულიად აუხსნელად იწვევს და თავს იტეხს - კონკრეტულად მის წინააღმდეგ მიმართული გამანადგურებელი სისასტიკის ენერგიასა და ნებას. მიზეზი და შედეგი ელემენტარული შეგრძნებითაც სრულ შეუსაბამობაშია ერთმანეთთან.
ამ "აუხსნელობის" ბნელი სიღრმიდან თითქმის მისტიური საიდუმლო შემოგვასუნთქებს, თუმცა ბ. ხარანაულის ლექსი სრულიად კონკრეტულ სინამდვილეს გულისხმობს. ეს სინამდვილე, მართალია, არსად სახელდება, მაგრამ მაშინვე იცნობა: "...ღამის ასე სამ-ოთხ საათზე კარზე ბრახუნი აუტეხეს და წაიყვანეს"... ეს არის ე. წ. მასობრივ რეპრესიათა ჟამი, წელი 1937, ადამიანთა დევნისა და წამების ხანა. მაგრამ ეს წელი უკვე სიმბოლოა, ამიტომ მის დაკონკრეტებას აზრი აღარა აქვს.
ლექსის ავტორი გვამცნობს: იმ ხანად "ღმერთი როდი წარმართავდა კაცის ცხოვრებას, კაცის ცხოვრებას წარმართავდა მოყურადე და მკაცრი თვალი, რომლის მზერაც განსაკუთრებით თავს ისეთებს დასტრიალებდა, ვინც სხვებს არ ჰგავდა და სხვებივით არ ფიქრობდა".
აი, ეს "მოყურადე და მკაცრი თვალი" გაცილებით ფარულ და საიდუმლო შინაარსს იტევს, ვიდრე "ენკავედე" ან "კაგებე"-ა მთელი მათი გასაიდუმლოებული და კონსპირაციული აპარატით. უფრო სწორად, ეს "აპარატები" ემსახურებიან "მოყურადე და მკაცრი თვალის" ნებას, ისინი მისი ინსტრუმენტები არიან. ღმერთთან შეპირისპირებაში დასახელებული ცხოვრების "წარმმართველი" ძალა ადვილად გაგვახსენებს სახარებისეულ იმ "ბოროტებას", რომელსაც ჰქვია "თავადი ამა ქვეყნისა". მაშასადამე, ღმერთის საპირისპიროდ მოქმედ ძალას, ანუ "მოყურადე და მკაცრ თვალს" განსაკუთრებით ისინი მიუჩნევია საშიშ და სახიფათო არსებებად, ვინც "სხვებს არა ჰგავს და სხვებივით არა ფიქრობს": ანუ დამოუკიდებელი და შინაგანად თავისუფალი პიროვნება, რომელიც რაკი არასოდეს იქცევა მასობრივ არსებად, "ადამიან-მასად" - რჩება ზუსტ სარკედ, თვალად ანუ "დამნახავად" იმისა, რაც ხდება.
და, ბუნებრივია, თუკი ამ "მოყურადე თვალს" ხვდება ის, ვისი შინაგანი გამორჩეულობა გარეგნულადაც გამოხატულია: დაბეჭდილი ლექსებით ან, მით უფრო, ღილკილოში გარჭობილი წითელი მიხაკით. მიხაკი ხომ პაროლია სულიერ საძმოსთვის და შენიღბული გამოწვევა მოწინააღმდეგისა. ამით პოეტი თვითონ იდებს "ნიშანს", თავს "ინიშნავს" სიკვდილისათვის. ასე რომ, მოყურადე და მოთვალთვალე თვალს მის აღმოსაჩენად ოდნავი ჯაფაც კი არ სჭირდება,.
მაგრამ ამ "ცხოვრების წარმმართველი" მკაცრი და დაუნდობელი თვალის მთელი მაგიური ბუნება იმაში ვლინდება - რომ იგი იმასაც პოულობს, რომლის გამორჩეულობა გარეგნულად არაფრით ვლინდება. რომელიც "თავისთვის" ცხოვრობს, როგორც ავტორი იტყობინება: "წესრიგიანად", წითელი მიხაკი, უკან გადაყრილი თმა თუ სხვა ამგვარი "შეუპოვრობანი" და პოეტური დაუდევრობანი აზრადაც არ მოსდის.
მაშასადამე, ეს "მოყურადე თვალი" უხილავი რეალობის მხილავია. მისი მოტყუება შეუძლებელია. მან იცის, რომ ნამდვილი წინააღმდეგობა, ბრძოლა მის წინააღმდეგ მხოლოდ შინაგანადაც, ე. ი. ფარულადაცაა შესაძლებელი. ეს ობივატელი ანდა მავანი ფუნქციონერი შეიძლება მოატყუოს ამ კაცის ცხოვრების გარეგნულმა უწყინარობამ. იმ "მკაცრმა თვალმა" კი იცის, რომ ასეთ ჩუმ და ჩაკეტილ ოთახებში თავისუფლების სივრცეები იშლება. და რომ ასეთ მარტოობასა და გარინდებას უსაზღვრო გაბედითება ახლავს. კაცი ბედავს სრულიად მარტო დარჩეს სიბნელის წინაშე, სამყაროსა და "აბსურდის" წინაშე, თვით "ღმერთისგანაც თავისუფალი" - თითქოსდა ენისა და ლექსის გაჩენამდე, - და თვითონ ცდილობს სახელისა და ბილიკის პოვნას. ეს კაცი აღნიშნავს, გამოთქვამს და ზოგავს: ე. ი. ახორციელებს პოეტურ ყოფიერებას: თავის თავში სუფევს, თავის თავისკენ მიდის.
მაგრამ, როდესაც მას შუაღამისას კარზე მიუბრახუნეს და სამუდამოდ წაიყვანეს მისი ოთახიდან - არ დააცალეს, რომ სანთელი ჩაექრო. და ამ კაცს თავის თავზე დარდი კი არ გაჰყვა, სინანული თავისი უაზრო სიკვდილის გამო, არამედ გაჰყვა წუხილი და სინანული იმის გამო, რომ მისი შემწე და მეგობარი, მასზე მინდობილი, დაუცველი საგანი "უაზროდ" უნდა ჩაიწვას მარტოობაში, თავისი ასეთი ერთი ციცქნა და ერთჯერადი სიცოცხლე ფუჭად უნდა გალიოს. წარმოიდგინეთ სიფართოვე და რესურსები იმ სინდისისა, რომელიც იტანჯება თვით უბრალო და "უსულო" ნივთის წინაშე აღუსრულებელი პასუხისმგებლობით! როგორი იქნება მისი პასუხისმგებლობა ადამიანის სულის წინაშე. აი, ასეთ პიროვნებს გვიცოცხლებს ეს ლექსი (და მე მახსენდება ფრანცისკო ასიზელი, რომელმაც გულითადი ბოდიში მოუხადა ცეცხლს, რომ რა მისცა საშუალება დაეფერფლა მისი პალტო. "ვინ იცის გშიოდა, ჩემო მეგობარო ცეცხლო, და მინდოდა ჩემი პალტო შთაგენთქა. მაპატიე, რომ გამოგგლიჯეო..." - ეს სულის წმინდანური გაფაქიზებაა).
ბნელ ოთახში მარტოდ შთენილი სანთელი შეიძლება მართლაც უაზროდ ენთოს და უაზროდ ჩაიწვას... მაგრამ კაცი, რომელიც სანთელს ჰგავს და მარტოეულად ანათებს სიბნელეში: "სხვებზე" უფრო მართლად და კეთილად ფიქრობს, - უაზროდ ვერ დაიწვება. აბა, უაზრო რომ იყოს მისი უჩუმარი წვა და დაგვა, რა თავში იხლიდა მის პიროვნებას ის "მოყურადე და მკაცრი თვალი"?, რიღასთვის გაირჯებოდა მის დასასჯელად და მოსასპობად. რატომ ასეთი განრისხებით, ასეთი ენერგიით დააძრობდნენ ფრჩხილებს და დაუმსხვრევდნენ კიდურებს? მაგრამ საქმეც ისაა, რომ იმ ადგილას, სადაც ასე ფიქრობენ და ასე განიცდიან, - ცხოვრებაზე გადაფარებული სიბნელის ქსოვილში თვალია ჩავარდნილი ანდა "წასული" და იქიდან შუქი გამოჟონავს: იმისდა მიუხედავად, ვინმე ხედავს ამას თუ არა. შუქს კი, ყველანაირს, - გავრცელების უნარი აქვს. და თუ რაიმე შეიძლება აღემატოს სინათლეს გაჩენისა და გავრცელების სისწრაფით - ეს აზრია. ხოლო თუ თანამედროვე ენით დავაზუსტებთ: აზრს, ფიქრს სივრცეში გადაადგილების უნარი აქვს...
ასე რომ, შეუსაბამობა ჩვენი პოეტის უწყინარ სიცოცხლესა და რადიკალურ (კატეგორიულ) სიკვდილს შორის მხოლოდ მოჩვენებითია, რადგან მისი სიკვდილის სიმძაფრე მისი სიცოცხლის შინაგან მაქსიმალიზმსა და რადიკალიზმს შეესაბამება. მისი შედეგია. ასე რომ, პოეტის უწყინარობა არ არსებობს, რაკიღა არ არსებობს უწყინარობა პოეზიისა. იგი წინაღდგომაა. იგი თავისდაუნებურად ეწინააღმდეგება არანამდვილობას, მონობას, რომელსაც თხზავს და აფუძნებს "თავადი ამა ქვეყნისა".
ამ აზრის არაჩვეუელბრივად შეკუმშული და ზუსტი გამოხატულებაა მერაბ მამარდაშვილის სიტყვები: "იყო ჭკვიანი - ყველაზე რადიკალური აქტია".
მაგრამ სიბრძნე - თავისი არსით ლიბერალური, არაკატეგორიულია. რადგან კატეგორიული ანუ ცალმხრივი და სწორხაზობრივია ის, ვინც საგნის მხოლოდ ერთ მხარეს ხედავს (ქრისტეს ლოიალობა სხვათა კატეგორიულობასთან შედარებით: "იმან ესროლოს, ვინც უცოდველია"). მ. ჰაიდეგერი "კატეგორიულობას" ბოროტების ერთ-ერთ ნიშნად, მის მოდუსად მიიჩნევს.
და გულიც და გონებაც ჩვენი ნაწამები პოეტისა სწორედ იმ წამებში, სიკვდილის წამებში აივსო სიბრძნით: ცოდნით. თუ აქ დედამიწაზე ყოფნისას, "ჩვეულებრივ" ცხოვრებაში ისე ხდება, რომ ჩვენ "ბევრი რამ ვიცით ცოტა ცოდნის ხაჯზე", იმ სიკვდილისა და წამების წამებში ჩვენმა მარტოსულმა უკვე ბევრი რამ იცის და იცის დიდი ცოდნის ხარჯზე. მაშასადამე, მისი სიკვდილის რადიკალიზმს - მისი შინაგანი რადიკალიზმი: სიბრძნე ("ჭკვიანად ყოფნა") დაუპირისპირდა.
და რადგან სიბრძნე, ანუ ცოდნა თავისი არსით არაკატეგორიულია, მას პოეტი უძებნის განსაცვიფრებლად ღრმა განმარტებას: ეს არის "ყოყმანის" დიდი, გაზრდილი შესაძლებლობა. მე პირადად მადლიერება მავსებს, როდესაც ბ. ხარანაულის ამ ლექსში კვლავ შევხვდი იმ ნაცნობ ინტონაციას, რომელიც ღრმა შინაგანი ცოდნიდან და სევდიდან მოედინება, იმ მშვიდი სევდიდან, ცოდნას რომ ახლავს და ნისლივით ასდის მთელს მიწიერყოფნას.
სიბრძნე იგივე სამართალია (სამართლიანობა) და სასწორი ორივეს სიმბოლოდ გამოდგება. ლექსის ბოლო სტრიქონები თითქოსდა სიკვდილგამოვლილის უბრალოებითა და დაწმენდილობით გვაუწყებენ ამ ბოლო ცოდნას: ბოლო მონაპოვარს, სადაც "ცოდნა" და არაკატეგორიულობა ანუ "ყოყმანი" ბ. ხარანაულის პიროვნებისა და პოეზიის მთელი სიღრმიდან ნაჟურ ცნებათა წყვილად კრისტალდება:
რამდენი ცოდნა მოაგროვა მისმა გულმა ამ წამებებში
რამდენი იცის და რამდენი შეუძლია, რომ იყოყმანოს.
განა ყოყმანში არ სწონიან სასწორის თეფშები?!
აჩქარებით ვინც ამბობს - ტყუის!
ისიც ტყუის, ვინც მართალია.
ესეც ბოლო პარადოქსი და შეუსაბამობა, ბოლო თავისჩენა ერთიანი მიწიერი აბსურდისა: სიბრძნის შეძენა სიცოცხლის ბოლო წუთებში, როცა დრო აღარა გაქვს მიწაზე მისი "გამოყენებისა". რელიგიური (ქრისტიანული) აზრი "სულის ცხონების" შესახებ აღიარებს სწორედ ასეთ "ჭეშმარიტების წამებს", რომელიც გადასწონის მთელ ცოდო-ბრალიან ცხოვრებას.
არც ისე ძნელი მისახვედრია, რატომ შეიძლებოდა ბ. ხარანაულს გახსენებოდა პოლიტიკური ტერორისა და მასობრივი ადამიანის კლასიკური ხანა. 1988 წლიდან ჩვენი ცხოვრების სცენაზე ახალი ენერგიით გამოთარეშებულ უპიროვნო სიმრავლეს თითქმის კომიკური ნიღაბი კი ჰქონდა, მაგრამ ამას ხელი არ შეუშლია მისთვის ტრაგედიად ქცეულიყო ხალხისა და ქვეყნისათვის. პარტიათა და მასის სახით აღმოცენებული კოლექტიური არსება ბუნებრივად დაუპირისპირდა პიროვნებას, რომელიც მხოლოდ მარტოობაში იზრდება და რომელსაც, განსხვავებით კოლექტივში შეყუჟული ადამიანებისაგან, არ ეშინია მარტო ცხოვრების, მარტო ფიქრის და მარტო ბრძოლისა. კოლექტიური არსების აქტივობამ - მისმა ცალმხრივობამ, სწორხაზობრიობამ და კატეგორიულობამ ყვირილში ჩაახშო ინდივიდის საზომები, შექმნა აზროვნების ტოტალური ზედაპირი, საიდანაც უმოკლესი გზა უბედურების უფსკრულია. მ. მამარდაშვილის სიკვდილი ილიას მკვლელობის ლოგიკურ-ისტორიულ გაგრძელებად წარმოგვიდგა - მათ შორის 1937 წელს წამებულ-მოკლული მწერალები თუ პოეტები შემაერთებელ ჯაჭვს ქმნიან. ბ. ხარანაულის ლექსი ტრაგიკული ახსნაა მათი სიკვდილის, მკვლელობის, წამების გარდუვალობისა (თუკი ჩუმად მოღვაწეს ასე ანადგურებენ, რაღას უზამენ მათ წინააღმდეგ აშკარად მებრძოლს?).* ის მუდამ აქ არის, ჩვენს გვერდით, - კოლექტიური არსება, - მას "მხოლოდ სძინავს" ხოლმე პერიოდულად, რათა ძილში ძალამოკრებილი უცბად ამოვარდეს სისასტიკითა და არცოდნით და წამში გააცამტვეროს სულის მიერ ხანგრძლივად ნაგროვები სილბო, აზრი და ზომიერება.
დიდად მტრიანი და მარადიულად დევნილია ეს უცნაური არსება-პოეტი, გარემოცული "მოყურადე თვალის" ემანაციით: კოლექტიური არსება მისი მოსისხლე მტერია, სახელმწიფო - საუკეთესო შემთხვევაში - შენიღბული, ცხოვრება კი - შეჩვეული. აღარაფერი რომ ვთქვათ იმაზე, "სულ ლუკმა-ლუკმად რომ მიაქვთ ლექსებს მისი გულ-ღვიძლი" (ბ. ხარანაული). ეს ალბათ ყველა ხელოვანის განცდაა. მაგალითად, რ. მ. რილკესთვისაც პოეტი დევნილია და მისი მდევარი ანონიმია, "რადგანაც ძველი მტრობა არსებობს ცხოვრებასა და დიდ საქმეს შორის".
თუ ჩვენს მოძალადე ყოფას ახალი ადამიანის შობა უწერია, ეს უპირველესად იმ სინდისის მკვდრეთით აღდგენასა თუ შობას შეიძლება ნიშნავდეს, რომელიც აღვსილია სამართლიანობითა და პასუხისმგებლობით თვით ყველაზე უბრალო საგნის წინაშეც; რომელიც გიკრძალავს იყო ძალმომრე თვით უბრალო ნივთის მიმართაც. ლექსში ახალი ჰუმანიზმის მონატრება იგრძნობა, მონატრება ადამიანობისა, მთელს დედამიწას რომ გადასწვდება.
> ეს წერილი პირველად დაიბეჭდა გაზეთ ლიტერატურულ საქართველოში 1995 წელს შემოკლებული სახით. ამჯერად გთავაზობთ სრულ და რედაქტირებულ ვარიანტს
* მოკლული ილია, როგორც "მამა", როგორც არქეტიპი (საბჭოთა ტერორის მსხვერპლ მწერალ-პოეტებთან ერთად), ჩანს, არსებითად განსაზღვრავდა და განსაზღვრავს გვიანდელ ქართველ პოეტ-მწერალთა ფსიქიკას, კერძოდ, ამ ფსიქიკაში გამჯდარ შიშს, რომელიც იწვევდა და იწვევს მათ მოქალაქეობრივ (ხშირად დანაშაულებრივ) პასიურობას ან არაჯანსაღ აქტიურობას, მათ ცნობიერ თუ ინსტინქტურ სწრაფვას, შეეფარონ რაღაცას ან ვიღაცას, იქნება ეს საბჭოთა თუ პოსტსაბჭოთა ხელისუფლება, გავლენიანი სტრუქტურა თუ პირი. ეს შიში ადვილად აქცევდა და აქცევს ქართველ მწერლებს "კოლექტივად", ინსტრუმენტად, რომელიც აღასრულებს სადამსჯელო სტრუქტურებისა და "ადამიანი-მასის" ნებას, რომლის მხილება-აღწერასაც შეიძლება მშვენიერი პროზაული თუ პოეტური ქმნილებანი მიუძღვნან. ამის უმკვეთრეს გამოხატულებად იქცა საბჭოთა მწერალთა კავშირის წიაღში აღმოცენებული თანამედროვე ქართული ლიტერატურის კორიფეთა ელიტარული კოლექტივი - "ოტარიდი", რომლის მიერ არაერთხელ არჩეულმა თავმჯდომარემ თავის "დარახტული" (მისივე გამოთქმაა) ქვეშემრდომთა სახელითა და მდუმარე თანხმობით ბულვარულ, წითელ-ყვითელ და ხაკისფერ გაზეთად აქცია დიდი ტრადიციების მქონე "ლიტერატურული საქართველო" და მის ფურცლებზე არასასურველ მწერალთა დისკრედიტაციის, ცილისწამებისა და შეურაცხყოფის ისეთი სტილი დაამკვიდრა, რომელიც იმ "მოყურადე და მკაცრ თვალს" საბჭოთა პერიოდშიც არ გაუბედავს. სწორედ ბესიკ ხარანაულის, გურამ დოჩანაშვილის, ოთარ ჭილაძის, ანა კალანდაძის და სხვათა სახელით აცხადებდა "თავმჯდომარე" დიდ, რეპრესირებულ მწერალს გივი მარგველაშვილს და ამ სტრიქონების ავტორს აგენტებად და ყველანაირ შეურაცხყოფას აყენებდა მათ, ყველანაირ შეურაცხყოფას აყენებდა იმ (არაოტარიდელ) მწერლებსაც, რომლებმაც მორიდებულად სცადეს წინ აღსდგომოდნენ ამ სტილს. სწორედ ასეთი "ბრალდებები" უძღოდა ხოლმე წინ იმ ტიპის წამებებს, რომელიც ასე ოსტატურად აღწერა ბესიკ ხარანაულმა ლექსში "უსინდისობაა, როცა სანთელი უაზროდ იწვის". ასეთი კოლექტიური დუმილი და შიში ხდიდა შესაძლებელს "...37 წელს". ასე ხდებოდა და შეიძლება კვლავ ასე მოხდეს. მერაბ მამარდაშვილის სიტყვები: "საქართველოში ჯერაც ცოცხლობენ ის ძალები, რომლებმაც 37 წელი მოახდინეს"-ო მხოლოდ მმართველებსა და უშუალო შემსრულებელთ არ ეხება. ეს ეხება მთელ საზოგადოებას და როგორც უახლოესმა ისტორიამ დაგვანახვა, პირველ რიგში - მწერლებს. ეხება მთელ ჩვენს უმახსოვრებო ატმოსფეროს, სადაც არაფერს არ შეუძლია ნამდვილ გაკვეთილად იქცეს. და შემოქმედების შედარება ავტორის ცხოვრებასთან არა მხოლოდ საინტერესოა, არამედ - აუცილებელიც (1998 წლის მინაწერი).
